SEKCJA 4: WSPARCIE RÓWIEŚNICZE A BEZDOMNOŚĆ

4.1 Wprowadzenie

Wsparcia rówieśniczego nie da się ująć opisem. Nie rozwija się według przepisanych faz. To relacja. Przychodzi z serca poprzez wgląd i wiedzę wyniesioną z doświadczenia.

Wendy Mishkin, konsultant wsparcia rówieśniczego, BCSS Victoria

W tej sekcji będziemy przyglądać się różnym rolom pełnionym przez rówieśników wspierających zaangażowanych w proces zdrowienia osób bezdomnych. Istniejąca literatura dowodzi rosnącego przekonania o pozytywnym wpływie, jaki zaangażowanie rówieśników może mieć na proces wychodzenia z bezdomności. Uznaje ona wyzwania, które się z tym wiążą, i poszukuje dróg skutecznego wspierania rówieśników w ich wysiłkach na rzecz przejęcia pozytywnej kontroli nad swym życiem. Podróż trwa nieprzerwanie i wymaga ciągłego dostosowywania się do zmieniającego się kontekstu. Dostosowywanie się powinno być częścią codziennej praktyki. 

4.2 Rezultaty edukacyjne

  • Zrozumienie ról, jakie rówieśnik wpierający może pełnić w procesie wychodzenia z bezdomności
  • Zrozumienie wyzwań związanych z zaangażowaniem rówieśniczego wsparcia
  • Pokazanie, w jaki sposób utrzymać katalizującą i transformacyjną rolę rówieśniczego wsparcia w procesie zdrowienia

4.3 Rówieśnik wspierający – rola i wyzwania

Osoby bezdomne to zazwyczaj osoby, które borykają się z najtrudniejszymi problemami, często powodującymi zerwanie relacji z rodziną, przyjaciółmi i siecią wsparcia. Doświadczenie bezdomności powoduje izolację i poczucie bycia bezwartościowym, co nierzadko prowadzi do depresji i poczucia, że jest się opuszczonym przez wszystkich. Tymczasem badania pokazują, że wsparcie społeczne jest niezbędne dla zdrowia jednostki — słabe lub nieistniejące więzi społeczne stwarzają ryzyko śmierci porównywalne z paleniem (Barker i in., 2018).

Rosnące zaangażowanie rówieśników w sektorze bezdomności jest widoczne poprzez wzmożone badania w tej dziedzinie, zwłaszcza w ostatnich latach. (Miler i in., 2020) Większość z nich pochodzi ze Stanów Zjednoczonych, Kanady i Australii, więc pytanie o ich adekwatność jest zasadne, jeśli zważyć odmienność kontekstu społecznego, dostępności i ustawodawstwa w zakresie mieszkalnictwa, systemu opieki zdrowotnej, wymiaru sprawiedliwości, świadczeń socjalnych. Dodatkową trudność przy porównywaniu najlepszych praktyk może sprawiać brak przyjętej na całym świecie wspólnej definicji bezdomności. Wziąwszy to wszystko pod uwagę, przedstawiamy konkluzje nadające się do powszechnego stosowania i ewentualnej modyfikacji ze względu na lokalne uwarunkowania.

Rola rówieśnika wspierającego w sektorze bezdomności może być wieloraka i dotyczyć jednego lub kilku poniższych obszarów:

  1. Wzór do naśladowania/mentor w różnych momentach procesu zdrowienia
  2. Przekraczanie granic
  3. Zindywidualizowane leczenie
  4. Wsparcie społeczne
  5. Rzecznictwo

W bardziej zaawansowanych środowiskach z historią wsparcia rówieśniczego rola ta  może się rozszerzyć o:

  1. Świadczenie usług i/lub szkoleń
  2. Nadzorowanie innych pracowników rówieśniczych
  3. Rozwijanie narzędzi
  4. Administrowanie programami lub agencjami
  5. Edukację społeczeństwa i decydentów

We wszystkich tych rolach sednem interwencji jest filozofia i wartości wsparcia rówieśniczego: doświadczenie, które w sposób autentyczny, na bazie zaufania i szacunku budzi nadzieję w drugim i pozytywnie wpływa na jego proces zdrowienia.

Rola innych pracowników nie zostaje przez agentów wsparcia zastąpiona czy zagrożona. Jedni i drudzy uzupełniają się wzajemnie, aby osiągnąć jako zespół wspólny cel. Konkretne ustalenia organizacyjne, systematyczne spotkania zespołu multydyscyplinarnego w celu omówienia danego przypadku, celów uzgodnionych z bezdomnymi oraz postępów w ich osiąganiu –  wszystko odbywa się w prostym, zrozumiałym języku, eliminując szare strefy, które łatwo pojawiają się w codziennej praktyce.

Wzór do naśladowania / mentor

Rówieśnik wspierający jest skupiony bardziej na emocjonalnych aspektach swego doświadczenia niż na samych faktach. Był tam i przetrwał, a więc jest dowodem na to, że jest to możliwe. «Wiem co masz na myśli. Byłem tam!» Dochodzi tu do głosu autentyczna empatia, która budzi nadzieję i mobilizuje drugiego do działania. Niezbędna jest umiejętność podzielenia się własną historią własnymi słowami i pokazania jej punktów kluczowych. Wartość samostanowienia jest w tej relacji kluczowa: druga strona może swobodnie wybierać swoją ścieżkę zdrowienia, nawet jeśli czasem wpadnie w pułapkę, proces jest powolny lub wydaje się, że stanął w miejscu. Wsparcie rówieśnicze może mieć zastosowanie w różnych momentach procesu zdrowienia:

  • Podczas wstępnych kontaktów tworzy zaufanie do dostępnych zasobów wsparcia i pomaga klientowi wejść na zasadniczy etap zdrowienia i szukania wsparcia.
  • Później, w toku procesu zdrowienia motywuje do wytrwania w wysiłkach zmierzających do uzyskania kontroli nad własnym życiem. Podczas tego procesu możliwe są nawroty lub inne trudności. Rówieśnik wspierający dzieli się wówczas własnym doświadczeniem i metodami, które były dla niego pomocne. To dzielenie się powinno zmierzać do uświadomienia drugiemu jego własnych mocnych stron.

Przekraczanie granic

Jeśli to ważne, czasami przekraczam granice… przekroczyliśmy tak wiele granic tylko po to, żeby zdobyć tę osobę, no wiesz… myślę sobie, że inaczej wydarzyłoby się coś gorszego… wiesz o co mi chodzi. Przynajmniej wiem, że faktycznie komuś pomogłem. –Timothy

Istnieje wiele sytuacji, w których rówieśnik wspierający musi zharmonizować zaufanie – podstawowy element relacji z rówieśnikami – z własnym dobrostanem i bezpieczeństwem jako absolutnym priorytetem. Czasem będzie musiał przekroczyć własne granice. Zawsze jednak musi się to dziać na podstawie jego własnej decyzji i indywidualnego osądu. Jest to także kwestia odpowiedniego przeszkolenia, doświadczenia, umiejętności i osobistej specyfiki rówieśnika wspierającego. Niewykluczony jest tu znaczny stres, nie zawsze dostrzegany przez pracowników profesjonalnych lub organizację, który należy brać pod uwagę przy organizowaniu wsparcia rówieśniczego.

Zindywidualizowane leczenie

Osoby bezdomne mają zwykle problemy zdrowotne – spowodowane lub nasilające się z powodu niepewnych warunków życia – które mogą wymagać codziennego leczenia, stosowania leków i obserwacji. Rówieśnik wspierający może pomóc we wdrożeniu planu leczenia, zorganizowaniu przypomnień skutecznych wobec osoby wspieranej lub asystować przy „leczeniu obserwowanym”, jeśli to konieczne. W warunkach klinicznych rówieśnicy wspierający mogą być również częścią leczenia w ramach zespołu multydyscyplinarnego.

Odbudowa więzi społecznych

Odzyskanie czy nawiązanie kontaktów z rodziną, przyjaciółmi, ważnymi osobami czy po prostu nawiązanie kontaktów ze społecznością, w której się mieszka, jest istotną częścią procesu zdrowienia. Mając za sobą te doświadczenia rówieśnik wspierający może osobie wspieranej przekazać, jak się do tego zabierać. Dyskryminacja i stygmatyzacja to wyzwania do pokonania, jeśli istnieje fundament w postaci wspierającej relacji.

Pomoc socjalna

Rówieśnik wspierający, który ma za sobą borykanie się z barierami w systemie świadczeń socjalnych, dysponuje często istotnymi informacjami mogącymi ułatwić dostęp osobie wspieranej. Wiedza, w jakiej sytuacji do kogo się zwrócić, bywa nieoceniona.  

Rzecznictwo

Podczas konferencji Canadian Alliance to End Homelessness w Vancouver w 2014  grupa osób, w tym zarówno rówieśnicy wspierający, jak i pracownicy profesjonalni, wystąpiła ze wspólnym postulatem: zapewnić właściwą reprezentację ekspertów z doświadczenia w kontaktach z usługodawcami, decydentami, badaczami, aby lepiej rozumieli i skuteczniej podchodzili do problemu bezdomności. Być może najlepszym przykładem rzecznictwa rówieśników jest dokument opracowany przez Lived Experience Advisory Council of Peers w Kanadzie podczas wspomnianej konferencji. Dokument zatytułowany „Nic o nas bez nas” zawiera siedem podstawowych wytycznych do pracy w obszarze bezdomności z udziałem rówieśników:

  1. Wysunięcie perspektywy doświadczenia na pierwszy plan
  2. Włączanie osób z doświadczeniem na wszystkich poziomach organizacji
  3. Zapewnienie ekspertom z doświadczenia odpowiedniego wsparcia
  4. Przeciwstawienie się stygmatyzacji i opresyjności; promowanie godności człowieka
  5. Włączanie wiedzy płynącej z doświadczenia w procesy decyzyjne
  6. Praca na rzecz adekwatnej reprezentacji wiedzy z doświadczenia
  7. Budowanie autentycznych relacji między ludźmi z doświadczeniem i bez doświadczenia

Rówieśnicy wspierający wypowiadający się na gruncie przeżytego doświadczenia są żywym dowodem na istnienie luk w systemie, dowodem na funkcjonowanie określonych postaw, dowodem na to, co pomaga, a co nie. Ich wkład dotyczy wszystkich etapów pracy nad organizacją procesu zdrowienia – od zasadniczego podejścia, aż do wprowadzania konkretnych zmian  i likwidowania istniejących deficytów. Tworzenie formalnych grup (np. stowarzyszeń rówieśniczych) na różnych poziomach kształtowania polityki w dziedzinie bezdomności może poprawić szanse wielu osób na uzyskanie kontroli nad własnym życiem. 

Środowisko organizacyjne, które promuje rozwój osobisty i budowanie sprawczości oraz zapewnia możliwości kariery zarówno pracownikom jak wolontariuszom będzie wspierać również inne wspomniane wyżej role, jak kierowanie grupą rówieśniczą czy rozwijanie zasobów.  

Wyzwania

W „State-of-the-Art Review” (2019) najczęściej rejestrowane przez badania naukowe (łącznie 62) wyzwania w odniesieniu do zaangażowania rówieśniczego w sferze bezdomności lub innych sektorach  pogrupowano wokół  pięciu kluczowych tematów:

  1. Autentyczność: Samo sformalizowanie roli osoby wspierającej bez jej dalszych realnych postępów na drodze zdrowienia budzi wątpliwości co do autentyczności wkładu u samych osób wspierających. Niezbędne więc jest zajęcie się potrzebami rówieśników wspierających w zakresie dobrostanu i rozwoju.
  2.  Podatność na zranienie: Osoby wspierające są podatne na dalsze traumatyczne doświadczenia, na przygnębienie, napiętnowanie przez pracowników organizacji, szufladkowanie z tytułu ich doświadczeń a także nawroty problemów z innych powodów. Dlatego ważne jest, aby angażując rówieśników wspierających organizacja miała przemyślane stosowne strategie, zakres  elastyczności i mechanizmy wsparcia.
  3.  Granice: Przytłoczenie obowiązkami przerastającymi możliwości – w praktyce równoznaczne ze zmianą roli z użytkownika na usługodawcę – może u rówieśnika wywoływać duży stres. Pytanie o to, gdzie, kiedy i jak wytyczyć granice, jest dodatkowym wyzwaniem w ramach każdej interwencji. Na przykład ustalanie granic, podczas gdy rola rówieśnicza wymaga odkrycia się lub wyrażanie oceny przy jednoczesnym utrzymywaniu relacji partnerskiej, może być wyzwaniem i wymagać zaawansowanych umiejętności interpersonalnych. Rówieśnik wspierający może w takich sytuacjach potrzebować wsparcia i nadzoru innych specjalistów.
  4. Stygmatyzacja: Brak wsparcia w organizacji lub poczucie, że jest się w niej dyskryminowanym w stosunku do pracowników, osłabia pozycję rówieśników wspierających i podkopuje wnoszony przez nich wkład. Niektóre badania wskazują na stereotypy panujące wśród pracowników niebędących rówieśnikami oraz na różne sposoby radzenia sobie z nimi. Przygotowanie gruntu w organizacji do zaakceptowania rówieśników jako członków personelu, ułatwia stawanie wobec wyzwań tego typu.
  5.  Brak odpowiedniego uznania dla rówieśnika: Wyzwania są tutaj związane z:
  6. Sposobem, w jaki rówieśnicy są rekrutowani (np. jeśli są rekrutowani na podstawie stereotypowych kryteriów, a nie na podstawie kryterium doświadczenia)
  7. Ich pozycją w organizacji (wolontariusz czy pracownik) oraz brakiem równego dostępu do świadczeń (takich jak np. ubezpieczenie, wynagrodzenie według siatki płac, inne świadczenia pracownicze)
  8. Brakiem możliwości rozwoju osobistego i zawodowego w organizacji
  9. Postrzeganiem ich jako zagrożenia przez innych pracowników

Najlepsze wdrożenia rówieśniczego wsparcia radziły sobie z tymi wyzwaniami przy zastosowaniu różnych strategii:

  • Na etapie przygotowania: Praktycy i decydenci dyskutują i uzgadniają – istnieje więc konsensus – kwestie związane z zaangażowaniem rówieśników wspierających i ich oczekiwaniami. Niezbędne jest ustalenie mechanizmów wsparcia, takich jak szkolenia, nadzór superwizyjny, multidyscyplinarne spotkania zespołowe z udziałem rówieśników – niezależnie od tego, czy ich pozycja jest sformalizowana czy nie. Niezbędne jest ustalenie strategii na wypadek potencjalnych nawrotów oraz innych potrzeb związanych ze wsparciem rówieśniczym, niezależnie od tego, czy dotyczą transportu, czy zapewnienia pomocy prawnej. Skuteczne okazywały się elastyczne systemy umożliwiające rówieśnikom łączenie z  udzielanym przez nich wsparciem innych aktywności, np. uczęszczania na terapię.
  • Na etapie zaangażowania: Potrzebne jest środowisko umożliwiające rówieśnikom swobodne wypowiadanie się (publiczne lub anonimowe), rewidowanie w razie potrzeby zakresu obowiązków, regularne uczestnictwo w spotkaniach całego zespołu, superwizję oraz indywidualny rozwój na równi z resztą pracowników.

4.4 Dalsza lektura

Related Projects

Back to Projects