12.1 Εισαγωγή
Ένας υποστηρικτής ομοτίμων βοηθά άτομα που βιώνουν την έλλειψη στέγης κινούμενος από πραγματικό ενδιαφέρον να είναι σύντροφός τους στο δρόμο προς την πλήρη ανεξαρτησία τους και την ανάληψη της ευθύνης για τη ζωή τους. Αυτό το σημαντικό έργο απαιτεί από έναν υποστηρικτή ομοτίμων να είναι ο ίδιος σε καλή κατάσταση και να χρησιμεύει ως παράδειγμα ενός ατόμου που ξέρει πώς να φροντίζει τον εαυτό του.
Το επόμενο κεφάλαιο παρέχει στον επαγγελματία βασικές γνώσεις στον τομέα της αυτοφροντίδας και της ευημερίας στην εργασία μαζί με τους τρόπους παρουσίασης αυτών στους μελλοντικούς υποστηρικτές ομοτίμων.
12.2 Στόχοι ενότητας
Ο κύριος σκοπός είναι να προετοιμαστούν οι επαγγελματίες ώστε να είναι σε θέση να διεξάγουν εκπαίδευση στον τομέα της αυτοφροντίδας. Οι στόχοι σε σχέση με τους μελλοντικούς υποστηρικτές ομοτίμων είναι:
- Καλύτερη αυτογνωσία.
- Αποτελεσματική ανάλυση τομέων της ίδιας της ζωής τους με όρους ικανοποίησης.
- Απόκτηση γνώσεων για τις διάφορες μεθόδους καθημερινής αυτοφροντίδας.
12.3 Εννοιολογικές πληροφορίες για το θέμα
Όταν βοηθάμε άλλους ανθρώπους, τα όρια μεταξύ της επαγγελματικής και της ιδιωτικής ζωής μπορεί συχνά να μην είναι ευδιάκριτα. Για τους άστεγους, είμαστε συχνά οι μόνοι άνθρωποι με τους οποίους μπορούν να αναπτύξουν μια πιο στενή σχέση ή με τους οποίους μπορεί να έχουν μια ουσιαστική συζήτηση. Επομένως, ορισμένοι από αυτούς μπορεί να απευθύνονται σε εμάς χωρίς να λαμβάνουν υπόψη την ημέρα της εβδομάδας ή την ώρα της ημέρας. Οι σύγχρονες τεχνολογίες το κάνουν πολύ εύκολο. Είμαστε εμείς που πρέπει να θέσουμε τα απαραίτητα όρια και θα είναι ευκολότερο αν έχουμε κάνει την προεργασία μας όσον αφορά την αυτοφροντίδα.
Όταν προσεγγίζει κανείς το θέμα της αυτοφροντίδας, χρειάζεται να απαλλαγεί από τα στερεότυπα και να καταλάβει ότι η επένδυση στον εαυτό του δεν σημαίνει ότι είναι εγωιστής. Στην πραγματικότητα ένα άτομο, φροντίζοντας τον εαυτό του, θα είναι σε καλύτερη θέση να φροντίσει άλλους ανθρώπους. Θα είναι σε καλύτερη κατάσταση- τόσο σωματικά όσο και συναισθηματικά- και θα έχει αποκτήσει πρακτικές γνώσεις που θα τον βοηθήσουν να καθοδηγήσει τους άλλους στην αυτοφροντίδα τους.
Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα είναι ότι το να φροντίζεις τον εαυτό σου σημαίνει να είσαι καλός αλλά όχι χαλαρός μαζί του στον διανοητικό, σωματικό και πνευματικό τομέα.
Οι πιο απλές μορφές καθημερινής αυτοφροντίδας είναι:
Σωματικός τομέας: να λαμβάνεις επαρκή ύπνο και ξεκούραση, υγιεινό φαγητό, φυσική άσκηση, σωματική φροντίδα.
Διανοητικός τομέας: να είσαι σε εγρήγορση και να ανταποκρίνεσαι στις ανάγκες και στα συναισθήματά σου, να μπορείς να δρας ως εξωτερικός παρατηρητής του εαυτού σου (μέτρο αποστασιοποίησης), να διατηρείς καλή επαφή με την οικογένεια και τους φίλους σου.
Πνευματικός τομέας: να διατηρείς θετική άποψη για την τάξη των πραγμάτων (αίσθηση της ζωής, του σωστού και του λάθους, της ζωής και του θανάτου κλπ), επαφή με τη φύση, προσευχή/διαλογισμός.
Είναι αναγκαίο να βρεθεί μια σωστή ισορροπία ανάμεσα σε αυτούς τους τομείς. Η φροντίδα του εαυτού είναι ένας τρόπος οικοδόμησης της εσωτερικής γαλήνης εν μέσω άγχους και βιασύνης.
Αυτογνωσία και αποστασιοποίηση
Για να είναι κανείς έτοιμος να εργαστεί με άλλους ανθρώπους, πρέπει πρώτα να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του. Η συνεργασία με άλλους ανθρώπους μπορεί να είναι πολύ απαιτητική. Η αποτελεσματική βοήθεια των άλλων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη θετική και αποστασιοποιημένη στάση του παρόχου βοήθειας απέναντι στον εαυτό του – και αυτό απαιτεί αυτογνωσία.
Κατανοώντας τις σκέψεις μας μέσα σε έναν ιστό αρνητικών πεποιθήσεων
Οι πεποιθήσεις για τον εαυτό του, για τη δουλειά του, καθώς και για εκείνους που βρίσκονται υπό τη φροντίδα του έχουν ισχυρή επίδραση στην απόδοση του ατόμου στην εργασία και την παροχή φροντίδας. Το ανθρώπινο μυαλό συχνά δημιουργεί πεποιθήσεις και σκέψεις που δεν είναι χρήσιμες, αλλά αντιθέτως εμποδίζουν τις προσωπικές δυνατότητες του ατόμου και, κατά συνέπεια, τις δυνατότητες αλληλεπίδρασής του με τους άλλους (για παράδειγμα: «Αυτή η δουλειά δεν οδηγεί πουθενά», «Δεν αρέσω στους ανθρώπους όπως είμαι», «Δεν είμαι αρκετά καλός για αυτό», «Δεν μπορούν να βοηθηθούν».) Παρακολουθώντας προσεκτικά τις δικές του σκέψεις, μπορεί κανείς να αποστασιοποιηθεί από τις αρνητικές πεποιθήσεις και κατά συνέπεια από τα αρνητικά μοτίβα συμπεριφοράς. Τότε, οι αρνητικές μπορούν να αντικατασταθούν από ρεαλιστικές θετικές πεποιθήσεις.
Ο καθένας έχει το δικό του σύνολο αρνητικών πεποιθήσεων. Προέρχονται από τις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας και το περιβάλλον στο οποίο έχει ζήσει το άτομο. Οι αρνητικές πεποιθήσεις είναι το έδαφος στο οποίο ευδοκιμεί η χαμηλή αυτοεκτίμηση. Ένα άτομο με χαμηλή αυτοεκτίμηση δύσκολα μπορεί να βοηθήσει ανθρώπους που ταλανίζονται από το ίδιο πρόβλημα. Οι μη υποστηρικτικές πεποιθήσεις εμποδίζουν την ανάπτυξή του και επηρεάζουν όλους εκείνους με τους οποίους έρχεται σε επαφή. Αξίζει να δουλέψουμε πάνω σε αυτές τις πεποιθήσεις για χάρη του ίδιου του ατόμου όσο και των άλλων.
Η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η ανεπαρκής αυτοφροντίδα αφορούν σχεδόν όλους τους ανθρώπους που πλήττονται από την έλλειψη στέγης, κατάσταση η οποία επιδεινώνεται από τα στερεότυπα που επικρατούν γι’ αυτήν. Οι άστεγοι έχουν ακούσει πολλές φορές ότι είναι οι ίδιοι υπεύθυνοι για την κατάστασή τους. Έχουν αντιμετωπίσει την απόρριψη και την αποτυχία σε πολλές περιπτώσεις. Οι αρνητικές εμπειρίες, που κυριαρχούν στη ζωή τους, απλώς επιβεβαιώνουν τις αρνητικές τους πεποιθήσεις. Χρειάζεται να συνειδητοποιήσουν ότι αυτές είναι πεποιθήσεις και όχι πραγματικότητα και ότι η πραγματικότητα θα αρχίσει να αλλάζει μαζί με τις πεποιθήσεις τους.
Σε αναζήτηση της ισορροπίας: Ο Κύκλος της Ζωής
Η ζωή κάθε ατόμου έχει διάφορες πλευρές, οι οποίες σχετίζονται με την οικογενειακή και την επαγγελματική ζωή, τις κοινωνικές σχέσεις, την υγεία, την προσωπική ανάπτυξη κ.λ.π. Η ανισορροπία στη ζωή εμφανίζεται σε καταστάσεις, κατά τις οποίες για παράδειγμα αφιερώνοντας τον εαυτό μας υπερβολικά στη δουλειά ξεχνάμε την ξεκούραση, ή όταν αφιερωνόμαστε στην οικογένεια, ξεχνάμε την προσωπική μας ανάπτυξη και ολοκλήρωση. Η προϋπόθεση για την επίτευξη ισορροπίας στη ζωή είναι να γνωρίζουμε τους τομείς από τους οποίους αποτελείται η ζωή μας και τη σημασία που δίνουμε στον καθένα από αυτούς. Ένας γνωστός Πολωνός ψυχολόγος, ο Wojciech Eichelberger, συγκρίνει τη ζωή με μια πίτα: «Η ζωή είναι σαν μια πίτα, που αποτελείται από πολλά διαφορετικά αλλά βαθιά αλληλένδετα κομμάτια. Κάθε κομμάτι είναι μια περιοχή που πρέπει να διαχειριστούμε, π.χ. ύπνος, διατροφή, υγεία, άσκηση, εργασία, σχέσεις, οικογένεια, πνευματική/προσωπική ανάπτυξη, πάθη, ψυχαγωγία, χαλάρωση. Αισθανόμαστε την ικανοποίηση της αυτοφροντίδας όταν οργανώνουμε αυτούς τους τομείς της ζωής στην κατάλληλη κλίμακα και ένταση, και όταν έχουμε τουλάχιστον ένα αξιοπρεπές επίπεδο ικανοποίησης στους πιο σημαντικούς τομείς».
Η Πίτα της Ζωής είναι μια ενδιαφέρουσα άσκηση για να μπορέσει το άτομο να ρίξει μια ειλικρινή ματιά στο επίπεδο ικανοποίησης σε διαφορετικούς τομείς της ζωής του. Η «πίτα» μπορεί να διαφέρει για κάθε άτομο, επομένως το παρακάτω διάγραμμα περιέχει μόνο προτάσεις. Αφού κατονομάσει όλα τα ίσα κομμάτια της πίτας, ο συμμετέχων σημειώνει στις σχετικές ακτίνες το επίπεδο ικανοποίησης σε κάθε τομέα – ξεκινώντας από το 1 κοντά στη μέση και τελειώνοντας στο 10 στην εξωτερική άκρη της πίτας (δείτε παράδειγμα παρακάτω). Συνδέοντας τα σημάδια σε κάθε περιοχή, δημιουργείται μια εικόνα για το πόσο συγκεκριμένο κομμάτι πίτας υπάρχει και πόσο λείπει. Το αποτέλεσμα μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο περίσκεψης και πιθανής κινητοποίησης για τον προγραμματισμό ορισμένων αλλαγών στις προτεραιότητες κάποιου για το μέλλον.
Στρατηγική καθημερινής αυτοφροντίδας
Τις τελευταίες δεκαετίες έχει δοθεί προσοχή στη σχέση μεταξύ αποτελεσματικότητας στην εργασία και ικανοποίησης από την προσωπική ζωή. Παρακάτω, παρουσιάζουμε κάποιους τρόπους που μπορεί κάποιος να εφαρμόσει για την αποτελεσματικότερη φροντίδα του εαυτού του – χρήσιμους στην καθημερινή ζωή και στις στιγμές πρόκλησης.
Καλλιεργώντας την ειρήνη του νου
Η ειρήνη του νου είναι η βάση για να απολαύσει κανείς τη ζωή και την εργασία. Αν και πολλοί μπορεί να πιστεύουν ότι η επίτευξή της δεν είναι ρεαλιστική, λίγοι μπορούν να αρνηθούν ότι στην πραγματικότητα υπάρχουν πολλά που μπορούν να γίνουν γι’ αυτό. Το κλειδί είναι να την δούμε ως διεργασία παρά ως κατάσταση. Για να προχωρήσουμε σε μια τέτοια διαδικασία θα χρειαστεί σίγουρα λίγο θάρρος, κάποια διορατικότητα και εσωτερική απόσταση, κάποια πειθαρχία και, ίσως, η βοήθεια κάποιου. Είναι όμως μια προσπάθεια που αξίζει να γίνει.
Όντας παρών
Συνίσταται στην εξοικείωση με την πρακτική της ενσυνειδητότητας, η βασική παραδοχή της οποίας είναι το να είσαι στο «εδώ και το τώρα». Η βασική πρακτική της καθημερινής ενσυνειδητότητας είναι σχετικά απλή – αρκεί να βλέπουμε όλα όσα μας συμβαίνουν καθημερινά χωρίς κριτική ή κρίση, να δεχόμαστε την πραγματικότητα όσο το δυνατόν πιο ήρεμα και να αποφεύγουμε τα παράπονα που δεν βοηθούν, αλλά αντίθετα εξαντλούν την ενέργειά μας. Συνίσταται στην αποστασιοποίηση από στρεσογόνες σκέψεις και συναισθήματα – τα αναγνωρίζουμε και τα αφήνουμε να φύγουν, χωρίς να υποταχθούμε σε αυτά. Συνίσταται στο να μην ανησυχούμε για το παρελθόν ή το μέλλον αλλά να εστιάζουμε στο παρόν με όλο τον πλούτο του. Συνίσταται στο να ρωτάμε ή/και να υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας μόνιμα τι είναι πραγματικά σημαντικό και τι είναι αληθινό.
Τακτοποιώντας
Η τακτοποίηση του σπιτιού, του δωματίου και του χώρου εργασίας είναι μια σημαντική πτυχή της φροντίδας του εαυτού στην καθημερινή ζωή. Η φροντίδα του άμεσου περιβάλλοντός μας είναι ένα καλό πρώτο βήμα για την αυτοφροντίδα. Το περιβάλλον μπορεί και πρέπει να έχει κινητοποιητική επίδραση σε αυτούς που το κατοικούν. Κατά τη διάρκεια του καθαρισμού και της αναδιάταξης των χώρων μας δεν πρέπει να ξεχνάμε να σκεφτόμαστε επίσης τη χαλάρωση και την ξεκούρασή μας.
Δουλεύοντας διαρκώς με τον εαυτό μας
Η επιτυχία στη ζωή δεν είναι θέμα τύχης, αλλά μάλλον εξαρτάται από τη δική μας δουλειά. Αυτή η αρχή ισχύει τόσο για την επαγγελματική όσο και για την προσωπική ζωή. Αναπτύσσοντας τις εσωτερικές μας ικανότητες, μαθαίνουμε να συνειδητοποιούμε περισσότερο τις πράξεις μας, να ελέγχουμε το επίπεδο του άγχους μας, μαθαίνουμε να λέμε όχι και, γενικά, επικοινωνούμε καλύτερα με τους άλλους ανθρώπους.
Μεριμνώντας για διαχείριση του χρόνου
Ο χρόνος είναι ένα από τα πιο πολύτιμα αγαθά που έχουμε. Αξίζει να μάθουμε να τον σεβόμαστε, καθώς και τον χρόνο των άλλων. Επίσης, είναι σωστό να αναμένουμε τον ίδιο σεβασμό και από τους άλλους.
Κάθε άτομο έχει το δικό του βιολογικό ρολόι το οποίο σηματοδοτεί π.χ. τον χρόνο που δουλεύει καλύτερα ή τον χρόνο που χρειάζεται για ξεκούραση. Η διαχείριση του χρόνου αφορά επίσης τον καθορισμό διαλειμμάτων για γεύματα και ξεκούραση. Για πολλά άτομα στις μέρες μας, η διαχείριση χρόνου αφορά επίσης στον περιορισμό της κατανάλωσης ενημέρωσης. Ένας πρακτικός τρόπος διαχείρισης του χρόνου είναι η τήρηση ημερολογίου σχεδίων και ραντεβού. Η χρήση του πίνακα Eisenhower μπορεί να είναι χρήσιμη (βλ. Φύλλο εργασίας 4).
Φροντίζοντας την υγεία
Η καλή υγεία είναι σημαντική και αξίζει η προσπάθεια να κάνουμε θετικές αλλαγές και να δημιουργήσουμε θετικές συνήθειες. Κάθε άτομο χρειάζεται χώρο και χρόνο για να χαλαρώσει, αρκετό ύπνο, ισορροπημένη διατροφή και σωματική άσκηση.
Φροντίζοντας τις σχέσεις
Οι καλές σχέσεις με τους ανθρώπους είναι αναπόσπαστο μέρος μιας ουσιαστικής ζωής. Είναι σημαντικές στη δουλειά, πόσο μάλλον στην ιδιωτική ζωή. Οι σχέσεις – και συγκεκριμένα τα άτομα στα οποία επικεντρώνονται – χρειάζονται τη δέσμευση και τη φροντίδα μας. Όσον αφορά τις σχέσεις στη δουλειά, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να θυμόμαστε ότι μαραίνονται σε μια ατμόσφαιρα κουτσομπολιού.
Αναπτύσσοντας ενδιαφέροντα
Χάρη στα ενδιαφέροντα και τα χόμπι μας γνωρίζουμε το δυναμικό μας, το αναπτύσσουμε, μαθαίνουμε για τις δυνατότητές μας. Μπορούμε να αποσυνδεθούμε αποτελεσματικά από τη δουλειά μας όταν είναι απαραίτητο. Χτίζουν το κίνητρο και την επιμονή μας, βοηθούν στις κοινωνικές επαφές. Μας δίνουν ικανοποίηση και χαλάρωση και μας κάνουν να νιώθουμε καλά με τον εαυτό μας.
Αξιοποιώντας την βοήθεια επαγγελματιών
Το προσωπικό που κατά την εργασία του αναπτύσσει στενή σχέση με ανθρώπους, θα πρέπει να επωφελείται από επαγγελματικού τύπου υποστήριξη. Θα μπορούσε να είναι κάποια μορφή εποπτείας, όπου ένα ουδέτερο άτομο μας βοηθά να αποκτήσουμε καλύτερη γνώση για τις δυσκολίες που αναφύονται, αλλά, ουσιαστικά, και για τον εαυτό μας. Η εποπτεία μπορεί να γίνει σε ομάδα ή ατομικά.
Η ιστορία της Έλλα, της υποστηρίκτριας ομοτίμων
Η πιο σημαντική και πιο δύσκολη πρόκληση για την Έλλα ήταν ότι πήρε μαζί τη δουλειά στο σπίτι της. Σκεφτόταν ασταμάτητα τους πελάτες της. Ανταποκρινόταν στις ανάγκες τους μέρα και νύχτα, επίσης κατά τη διάρκεια των διακοπών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα με την πάροδο του χρόνου την κόπωση και τη χαμηλότερη απόδοση. Τελικά η Έλλα αποφάσισε να εισαγάγει τις ακόλουθες αλλαγές στην καθημερινότητά της:
Οικογενειακές και οικιακές τελετουργίες: Η προετοιμασία και η κατανάλωση γευμάτων μαζί με την οικογένειά της, όπως επίσης η διασκέδαση και η βόλτα το βράδυ, αποδείχθηκαν πολύ βοηθητικά στη μείωση του στρες και της σωματικής έντασης. Ενώ περνούσε χρόνο με την οικογένειά της, η Έλλα ανταποκρίθηκε μόνο στις πιο επείγουσες κλήσεις από τη δουλειά.
Ενσυνειδητότητα σε καθημερινή βάση: Η Έλλα ξεκίνησε εποπτεία για να λάβει ψυχολογική υποστήριξη. Προσπαθεί να είναι ευγενική με τον εαυτό της και να τον αποδέχεται. Φροντίζει να έχει σωστά γεύματα, ύπνο, υγιεινή της ημέρας: κανονικά γεύματα, ύπνο, χαλάρωση.
Ενδιαφέροντα: Η ανάπτυξη ενδιαφερόντων και η διάθεση χρόνου σε αυτά είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος αποστασιοποίησης από την εργασία στον ελεύθερο χρόνο. Η Έλλα ασχολήθηκε με τη ζωγραφική και την κηπουρική στο μπαλκόνι της.
12.4 Επιπλέον Διάβασμα
- Λακιώτη Α. (2011), Η έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας, στο Α. Σταλίκας, Π. Μυτσκίδου (Επιμ.) Εισαγωγή στη θετική ψυχολογία Αθήνα, Τόπος.
- Τριλίβα Σ. (2011), Απο την ευαλώτητα στην ψυχική ανθεκτικότητα εφαρμογές στο σχολικό πλαίσιο και στην οικογένεια, Αθήνα, Παπαζήσης
