4.1 Εισαγωγή

«Η υποστήριξη ομοτίμων δεν έχει σενάριο. Δεν ακολουθεί βήματα. Αφορά στις σχέσεις. Πηγάζει από την καρδιά, μέσω της διορατικότητας και της γνώσης που αποκτήθηκαν από την εμπειρία.»

Wendy Mishkin, Σύμβουλος Υποστήριξης Ομοτίμων, BCSS Victoria

Σε αυτή την ενότητα θα διερευνήσουμε τους διαφορετικούς ρόλους που μπορούν να έχουν οι υποστηρικτές ομοτίμων όταν εμπλέκονται στη διαδικασία ανάκαμψης των αστέγων. Μέσα από την υπάρχουσα βιβλιογραφία μπορούμε να παρατηρήσουμε μια αυξανόμενη αναγνώριση της θετικής επίδρασης που μπορεί να έχει η υποστήριξη ομοτίμων στην ανάκαμψη από την έλλειψη στέγης. Επίσης αναγνωρίζονται οι προκλήσεις που προκύπτουν και διερευνώνται προτάσεις που λειτουργούν ώστε να υποστηριχτούν οι ομότιμοι στην προσπάθειά τους να αναλάβουν θετικά τον έλεγχο της ζωής τους. Το ταξίδι συνεχίζεται και συχνά μπορεί να χρειαστεί προσαρμογές σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Οι αναγκαίες προσαρμογές θα πρέπει να αποτελούν μέρος της καθημερινής πρακτικής.

4.2 Στόχοι ενότητας

  • Να γίνουν κατανοητοί οι διακριτοί ρόλοι που μπορεί να έχει ένας Υποστηρικτής Ομοτίμων στη διαδικασία της ανάκαμψης από την έλλειψη στέγης.
  • Να γίνουν κατανοητές οι προκλήσεις που σχετίζονται με την αξιοποίηση της υποστήριξης ομοτίμων κατά τη διαδικασία.
  • Να αναγνωριστούν τρόποι με τους οποίους η υποστήριξη ομοτίμων μπορεί να διατηρεί τον ρόλο να εμπνέει και να μεταμορφώνει κατά τη διαδικασία της ανάκαμψης.

4.3 Ο ρόλος των Υποστηρικτών Ομοτίμων και οι προκλήσεις

«Οι τύποι ανθρώπων που είναι άστεγοι συνήθως σχετίζονται με άτομα που αντιμετωπίζουν τα πλέον περίπλοκα ζητήματα, τα οποία συχνά προκαλούν κατάρρευση των σχέσεων με την οικογένεια, τους φίλους και τις υποστηρικτικές υπηρεσίες. Η εμπειρία της έλλειψης στέγης υποβάλλει το άτομο σε απομόνωση και στο αίσθημα της απαξίωσης, το οποίο μπορεί να οδηγήσει στην κατάθλιψη και τη μοναξιά. Κάτι τέτοιο είναι σημαντικό, καθώς η έρευνα έχει διαπιστώσει ότι η κοινωνική υποστήριξη είναι ζωτική για την υγεία – αδύναμοι ή ανύπαρκτοι κοινωνικοί δεσμοί αποτελούν θανάσιμο παράγοντα κινδύνου, συγκρινόμενο με εκείνον του καπνίσματος». (Barker et al., 2018)

Η αυξανόμενη συμμετοχή ομοτίμων αναφορικά με την έλλειψη στέγης είναι εμφανής μέσα από την αυξανόμενη πρωτογενή έρευνα που λαμβάνει χώρα στο πεδίο, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια. (Miler et al., 2020) Το μεγαλύτερο μέρος των ερευνών προέρχεται από τις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Αυστραλία και το ζήτημα της μεταφοράς (της γνώσης) αντιμετωπίζεται με επάρκεια, δεδομένων των διαφορών στο πλαίσιο, την πρόσβαση και τη νομοθεσία που αφορούν τη στέγαση, το σύστημα υγείας, το ποινικό δίκαιο και τις επιδοματικές πολιτικές. Επιπλέον, η έλλειψη ενός παγκοσμίως αποδεκτού ορισμού της έλλειψης στέγης δημιουργεί δυσκολίες στη σύγκριση των καλών πρακτικών. Λαμβανομένων αυτών υπόψη, αναφερόμαστε εδώ σε όσα έχουμε μάθει μέχρι τώρα, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να εφαρμοστούν από κοινού σε διαφορετικά πλαίσια και που μπορούν να πληροφορήσουν τους ασκούμενους, τους ανθρώπους της διοίκησης και εκείνους που λαμβάνουν αποφάσεις και χαράσσουν πολιτική, ώστε να προβαίνουν στις κατάλληλες προσαρμογές όπου χρειάζεται. 

Ο ρόλος του Υποστηρικτή Ομοτίμων σε σχέση με την έλλειψη στέγης μπορεί να ποικίλει, περιλαμβάνοντας ένα ή έναν συνδυασμό από τα παρακάτω στοιχεία:

1.    Πρότυπο/καθοδηγητής σε διαφορετικά στάδια της διαδικασίας ανάκαμψης

2.    Πρόκληση των ορίων

3.    Εξατομικευμένη θεραπεία

4.    Κοινωνική Υποστήριξη

5.    Συνηγορία

Σε πιο προωθημένα πλαίσια με ιστορικό συμμετοχής υποστηρικτών ομοτίμων, ο ρόλος ενός υποστηρικτή ομοτίμων μπορεί να διευρυνθεί σε:

1.    Παροχή υπηρεσιών και/ή εκπαίδευσης

2.    Επίβλεψη άλλων εργαζόμενων υποστηρικτών ομοτίμων

3.    Ανάπτυξη εργαλείων

4.    Διαχείριση προγραμμάτων ή φορέων

5.    Ευαισθητοποίηση του κοινού και εκείνων που χαράσσουν πολιτική

Σε όλους αυτούς τους ρόλους η φιλοσοφία και οι αξίες της υποστήριξης ομοτίμων βρίσκονται στην καρδιά της παρέμβασης: είναι οι τρόποι με τους οποίους η βιωμένη εμπειρία ενός ομότιμου μπορεί με αυθεντικότητα, εμπιστοσύνη και σεβασμό να εμπνεύσει την ελπίδα και να επηρεάσει θετικά και αμοιβαία μια διαδικασία μεταμόρφωσης κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της ανάκαμψης.

Ο ρόλος των επαγγελματιών ή του μη ομότιμου προσωπικού δεν υποκαθίσταται ούτε απειλείται από τους υποστηρικτές ομοτίμων. Συμπληρώνουν ο ένας τον άλλον με στόχο να φτάσουν σε έναν κοινό στόχο ως ομάδα. Συγκεκριμένες διευθετήσεις (όπως για παράδειγμα ο χώρος συνάντησης των ομοτίμων στην έδρα του οργανισμού ή αλλού), συστηματικές συναντήσεις της διεπιστημονικής ομάδας για να συζητηθεί ο σχεδιασμός, οι συγκεκριμένοι στόχοι όπως συμφωνήθηκαν με τους άστεγους και η πρόοδος στην επίτευξή τους, όλα σε μια απλή και κατανοητή γλώσσα, μπορούν να βοηθήσουν στην αποσαφήνιση των γκρίζων ζωνών που μπορεί εύκολα να εμφανιστούν στην καθημερινή πρακτική.

Wzór do naśladowania / mentor

Πρότυπο/καθοδηγητής

Ο υποστηρικτής ομοτίμων επικεντρώνεται περισσότερο στη συναισθηματική πλευρά της βιωμένης εμπειρίας παρά στα γεγονότα. Το πέρασαν και επιβίωσαν, άρα αποτελούν απόδειξη ότι υπάρχει τρόπος. «Καταλαβαίνω τι εννοείς. Το πέρασα κι εγώ!» Υπάρχει αυθεντική ενσυναίσθηση στη διαδικασία, που εμπνέει ελπίδα και κινητοποιεί τον ομότιμο να αναλάβει δράση. Η ικανότητα να μοιραστούν τη δική τους ιστορία με τα δικά τους λόγια και να περιγράψουν τα ορόσημά της είναι αναγκαία. Η αξία της αυτοδιάθεσης βρίσκεται στο κέντρο αυτού του ρόλου: οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να επιλέξουν το δικό τους δρόμο προς την ανάκαμψη έστω και αν, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να υπάρχουν παγίδες, η διαδικασία να είναι αργή ή να μην φαίνεται να υπάρχει πρόοδος. Αυτός ο ρόλος μπορεί να εφαρμοστεί σε διαφορετικές στιγμές της διαδικασίας ανάκαμψης:

  • Κατά την αρχική προσέγγιση (πρώτες επαφές), με στόχο να δημιουργηθεί ένα αίσθημα εμπιστοσύνης προς τις διαθέσιμες πηγές υποστήριξης και να βοηθηθεί ο ομότιμος στο κρίσιμο στάδιο τού να συνειδητοποιήσει τη δυνατότητα της ανάκαμψης και τού να ζητήσει βοήθεια προς αυτή την κατεύθυνση.
  • Κατά τη διαδικασία της ανάκαμψης, ενθαρρύνοντας τον ομότιμο να επιμείνει στην προσπάθειά του να ανακάμψει. Κατά τη διαδικασία μπορεί να υπάρξουν υποτροπές ή άλλες δυσκολίες που ενδεχομένως θέτουν εμπόδια στο δρόμο της ανάκαμψης. Σ’ αυτό το στάδιο, ο Υποστηρικτής Ομοτίμων μπορεί να μοιραστεί τις δικές του εμπειρίες και μεθόδους που τον βοήθησαν. Το να μοιραστεί τις δικές του εμπειρίες έχει στόχο να καταστήσει τον ομότιμο ικανό να καταλάβει τις δικές του δυνάμεις. 

Πρόκληση των ορίων

«Αν είναι πολύ σημαντικό, ξεπερνώ τα όρια κάποιες φορές… ξεπεράσαμε τόσα όρια απλώς και μόνο για να κάνουμε αυτό το άτομο, ξέρεις… να σκεφτεί ότι διαφορετικά κάτι πιο σοβαρό θα συνέβαινε… καταλαβαίνεις τι εννοώ. Τουλάχιστον ξέρω ότι πραγματικά βοήθησα κάποιον.» –Timothy

Υπάρχουν πολλές προκλήσεις όταν ο Υποστηρικτής Ομοτίμων πρέπει να συνδυάσει επιτυχώς και αποτελεσματικά την εμπιστοσύνη, θεμελιώδες στοιχείο της σχέσης ομοτίμων, με τη δική του ευημερία και ασφάλεια ως πρωταρχική προτεραιότητα. Από τη στιγμή που οι υποστηρικτές ομοτίμων έρχονται αντιμέτωποι με αυτό το δίλημμα μπορεί να χρειαστεί να ξεπεράσουν τα όρια σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Γενικά ο υποστηρικτής ομοτίμων θα λάβει αποφάσεις σχετικά με τα όρια, κρίνοντας κατά περίπτωση. Αυτό είναι ζήτημα κατάλληλης εκπαίδευσης, εμπειρίας, ικανοτήτων και ατομικής ψυχοσύνθεσης. Ωστόσο, κάτι τέτοιο μπορεί να προκαλέσει μεγάλο άγχος, το οποίο συχνά παραβλέπεται και δεν αναγνωρίζεται πάντα από τους επαγγελματίες ή τους οργανισμούς, είναι απαραίτητο όμως να λαμβάνεται υπόψη όταν σχεδιάζεται η υποστήριξη για τους ομότιμους.   

Εξατομικευμένη θεραπεία

Οι άστεγοι συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας –που οφείλονται ή οξύνονται από τις επισφαλείς συνθήκες ζωής- τα οποία μπορεί να χρειάζονται καθημερινή διαχείριση, φαρμακευτική αγωγή και παρακολούθηση. Ο υποστηρικτής ομοτίμων μπορεί να υποστηρίξει τον ομότιμο να εφαρμόσει το θεραπευτικό σχήμα που του έχει συστηθεί, να υπενθυμίσει με τρόπους που λειτουργούν στον ομότιμο ή να βοηθήσει στη συμμόρφωση της αγωγής μέσω της Άμεσα Παρακολουθούμενης Θεραπείας εφόσον είναι αναγκαίο. Σε κλινικό πλαίσιο, ένας υποστηρικτής ομοτίμων μπορεί να αποτελεί επίσης μέρος της θεραπείας ως μέλος της διεπιστημονικής ομάδας.

Κοινωνική Υποστήριξη

Η αποκατάσταση επαφής των ομότιμων με την οικογένεια, τους φίλους ή άλλα σημαντικά για εκείνους πρόσωπα, ή απλώς η δημιουργία επαφών με την κοινότητα στην οποία ζουν, είναι σημαντικό κομμάτι της διαδικασίας ανάκαμψης. Έχοντας διανύσει αυτό το μέρος του ταξιδιού, ή διανύοντας το, ο υποστηρικτής ομοτίμων μπορεί να ρίξει φως στο πώς γίνεται κάτι τέτοιο. Οι διακρίσεις και το στίγμα είναι οι προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν σε μια σχέση αμοιβαιότητας, με έναν μη επικριτικό τρόπο.

Έχοντας εμπειρία των εμποδίων που υπάρχουν, ειδικά όταν αντιμετωπίζεται η γραφειοκρατία στο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας, ο υποστηρικτής ομοτίμων μπορεί να προσφέρει ικανή πληροφόρηση και συμβουλές για να διευκολυνθεί η πρόσβαση στις υπηρεσίες. Το να ξέρεις πότε να ζητήσεις βοήθεια και σε ποιον να απευθυνθείς αποτελεί ουσιαστικό βήμα.

Συνηγορία

Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου της Καναδικής Συμμαχίας για τον Τερματισμό της Έλλειψης Στέγης, το 2014 στο Βανκούβερ, μια ομάδα ανθρώπων, που περιελάμβανε τόσο υποστηρικτές ομοτίμων όσο και επαγγελματίες, συνενώθηκαν με έναν κοινό στόχο: να διασφαλιστεί ότι τα άτομα με βιωμένη εμπειρία απολαμβάνουν δίκαιη εκπροσώπηση από τους παρόχους υπηρεσιών, τους ερευνητές, αυτούς που χαράσσουν πολιτική και άλλους, έτσι ώστε να μπορούν να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν καλύτερα το πρόβλημα της έλλειψης στέγης. Ίσως το καλύτερο παράδειγμα συνηγορίας που υπάρχει να είναι η χάρτα αρχών που δημιουργήθηκε από το Συμβουλευτικό Συμβούλιο Ομοτίμων με Βιωμένη Εμπειρία στον Καναδά κατά τη διάρκεια της συνόδου, το 2014. Το έγγραφο «Τίποτα για μας χωρίς εμάς» περιλαμβάνει επτά κεντρικές αρχές για το σχεδιασμό του τερματισμού της έλλειψης στέγης που εμπλέκει τους ομότιμους και εξηγεί γιατί είναι σημαντικό να γίνει αυτό (δείτε την πλήρη αναφορά στην ενότητα Επιπλέον Διάβασμα). Αυτές είναι:  

1.    Να έλθει η θεώρηση της βιωμένης εμπειρίας στο προσκήνιο.

2.    Να συμμετέχουν τα άτομα με βιωμένη εμπειρία σε όλα τα επίπεδα ενός οργανισμού.

3.    Να δοθεί αξία στον χρόνο της βιωμένης εμπειρίας και να παρασχεθεί κατάλληλη υποστήριξη.

4.    Να αντιμετωπιστεί το στίγμα, η καταπίεση και να προωθηθεί η αξιοπρέπεια.

5.    Να αναγνωριστεί η εξειδίκευση των ατόμων με βιωμένη εμπειρία και να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων. 

6.    Να επιτευχθεί η δίκαιη εκπροσώπηση των ατόμων με βιωμένη εμπειρία μέσα από κοινή προσπάθεια και εργασία. 

7.    Να δημιουργούνται αυθεντικές σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους με και χωρίς βιωμένη εμπειρία.

Οι υποστηρικτές ομοτίμων παρέχουν στη διαδικασία συνηγορίας την πιο ισχυρή απόδειξη: μιλώντας μέσα από τη βιωμένη εμπειρία, μπορούν να προσφέρουν ένα ζωντανό παράδειγμα των υπαρχόντων κενών στο σύστημα, της υπάρχουσας νοοτροπίας, τού τι βοηθάει και τι όχι, καθώς και να εφαρμόσουν τις συστάσεις για αλλαγή πολιτικής. Μπορεί να έχουν φωνή σε όλα τα διαφορετικά επίπεδα της διαδρομής της ανάκαμψης, ξεκινώντας από την αρχική προσέγγιση μέχρι τις αναγκαίες αλλαγές πολιτικής, για να γεφυρωθούν πιθανά υπάρχοντα χάσματα. Η δημιουργία επίσημων ομάδων (π.χ. ενώσεις ομοτίμων) που θα έχουν έναν νόμιμα αναγνωρίσιμο χώρο στις διάφορες πλατφόρμες λήψης αποφάσεων μπορεί επίσης να βελτιώσει την πρόσβαση στην ανάκαμψη για πολλούς ανθρώπους.

Άλλοι ρόλοι όπως περιγράφηκαν παραπάνω, π.χ. η καθοδήγηση μιας ομάδας ομοτίμων, ή η ανάπτυξη πόρων, μπορεί να ενθαρρυνθούν σε ένα οργανωτικό περιβάλλον που προάγει την προσωπική ανάπτυξη, την εξέλιξη ικανοτήτων και παρέχει ευκαιρίες καριέρας στους ανθρώπινους πόρους του, τόσο εργαζόμενους όσο και εθελοντές.

Προκλήσεις 

Στην «Σύγχρονη Επιστημονική Ανασκόπηση» του 2019 οι προκλήσεις που καταγράφονται συχνότερα σε σημαντικό αριθμό ερευνητικών μελετών (συνολικά 62) σχετικά με τη συμμετοχή υποστηρικτών ομοτίμων στον τομέα της έλλειψης στέγης ή άλλους τομείς, ομαδοποιούνται σε πέντε βασικές θεματικές –  κλειδιά:

1.    Αυθεντικότητα: Η «επισημοποίηση» του ρόλου ενός υποστηρικτή ομοτίμων ή η περαιτέρω πρόοδός του στο ταξίδι της ανάκαμψης, φαίνεται να δημιουργεί ζητήματα αμφισβήτησης της αλήθειας της συνεισφοράς του. Η αντιμετώπιση των αναγκών ευζωίας και ανάπτυξης των υποστηρικτών ομοτίμων είναι απολύτως απαραίτητη.  

2.    Ευαλωτότητα: Οι υποστηρικτές ομοτίμων αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να εκτεθούν σε τραυματικές εμπειρίες ή πένθος, να στιγματιστούν στο εργασιακό δυναμικό του οργανισμού, να χαρακτηριστούν από τη βιωμένη εμπειρία τους, ή να υποτροπιάσουν λόγω άλλων ζητημάτων. Αυτός είναι ο λόγος που είναι ουσιώδες να δημιουργηθεί στον οργανισμό ένα πλαίσιο στρατηγικών προσαρμογής, ευελιξίας και υποστηρικτών μηχανισμών προτού εμπλακούν οι υποστηρικτές ομοτίμων.    

3.    Όρια: Οι υπερβολικές ευθύνες, περισσότερες από όσες ένας ομότιμος θα μπορούσε ή θα έπρεπε να διαχειριστεί –που πρακτικά μπορεί να σημαίνουν την αλλαγή του ρόλου από χρήστη σε πάροχο υπηρεσιών- μπορεί να δημιουργήσουν άγχος ή ενόχληση στον υποστηρικτή ομοτίμων. Το δίλημμα του πού, πότε και πώς να τεθεί το όριο είναι μια επιπλέον πρόκληση καθ’ όλη την διάρκεια της παρέμβασης. Για παράδειγμα, το να τεθούν όρια ενώ ο ρόλος απαιτεί έκθεση του εαυτού ή να λαμβάνονται αποφάσεις ενώ ταυτόχρονα διατηρείται η αμοιβαιότητα στη σχέση με τους ομότιμους ή με πρώην μέλη της κοινότητας, μπορεί να ενέχει κινδύνους και να απαιτεί ιδιαίτερα ώριμες διαπροσωπικές ικανότητες. Ο εργαζόμενος υποστηρικτής ομοτίμων μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να χρειάζεται υποστήριξη και εποπτεία από άλλους επαγγελματίες για να διαχειριστεί με ασφάλεια κάποια απ’ αυτά τα ζητήματα.

4.    Στίγμα: Η έλλειψη υποστήριξης μέσα στον οργανισμό ή η αίσθηση διακρίσεων οδηγεί στην αποδυνάμωση της θέσης του υποστηρικτή ομοτίμων και της επίδρασης που μπορεί να έχει στις υπηρεσίες. Ορισμένοι ερευνητές θέτουν το ζήτημα των στερεοτύπων ανάμεσα στους μη ομότιμους εργαζόμενους και των διαφορετικών τρόπων που μπορεί να αντιμετωπιστεί. Η έγκαιρη προετοιμασία του εδάφους στον οργανισμό ώστε να εντάξει υποστηρικτές ομοτίμων στο εργασιακό του δυναμικό, μπορεί να τροποποιήσει αυτού του είδους τις προκλήσεις.   

5.    Έλλειψη Αναγνώρισης του υποστηρικτή ομοτίμων: Οι προκλήσεις αυτού του τύπου συνδέονται με:

•     Τον τρόπο με τον οποίο ομαδοποιούνται οι ομότιμοι (π.χ. βάσει τυπικών κριτηρίων όπως το φύλο ή η γλώσσα και όχι βάσει της βιωμένης εμπειρίας τους).

•     Τη θέση τους μέσα στον οργανισμό (είναι εθελοντές ή εργαζόμενοι) και την έλλειψη ισότιμης πρόσβασης σε παροχές όπως οι μη ομότιμοι εργαζόμενοι (όπως για παράδειγμα ασφάλιση, μισθός σύμφωνα με το μισθολόγιο, άλλες εργασιακές παροχές που είναι διαθέσιμες στους μη ομότιμους εργαζόμενους μέσα στον οργανισμό).

•     Την έλλειψη δυνατοτήτων προσωπικής ανάπτυξης και επαγγελματικής εξέλιξης μέσα στον οργανισμό. 

•     Το να εκλαμβάνονται ως απειλή από τους μη ομότιμους επαγγελματίες.

Παγκόσμια, οι καλές πρακτικές στις οποίες η συμμετοχή των υποστηρικτών ομοτίμων είχε θετικό αντίκτυπο, αντιμετώπισαν αυτές τις προκλήσεις χρησιμοποιώντας διαφορετικές στρατηγικές ή συνδυασμό τους.

Προετοιμασία του οργανισμού προτού αναπτυχθεί η υπηρεσία υποστήριξης ομοτίμων

Oι επαγγελματίες και εκείνοι που λαμβάνουν τις αποφάσεις συζητούν και συμφωνούν –ώστε να υπάρχει συναίνεση- για την συμμετοχή των ομοτίμων και τις προσδοκίες τους. Η δημιουργία υποστηρικτικών μηχανισμών, όπως η εκπαίδευση των εργαζομένων, η θέσπιση συστηματικής κλινικής εποπτείας, οι συναντήσεις διεπιστημονικών ομάδων όπου οι ομότιμοι εμπλέκονται ως μέλη της ομάδας, ασχέτως αν η θέση τους είναι θεσμική ή άτυπη, είναι ουσιώδης. Ο καθορισμός κατάλληλων στρατηγικών για να υποστηριχθεί πιθανή υποτροπή ή άλλες ανάγκες που βαραίνουν τον υποστηρικτή ομοτίμων είτε η κάλυψη μεταφοράς ή η παροχή δικηγόρου όταν χρειαστεί, είναι αναγκαία. Η ευελιξία του σχεδιασμού ώστε να δίνεται η δυνατότητα στους υποστηρικτές ομοτίμων να ανταποκρίνονται σε άλλες υποχρεώσεις, π.χ. παρακολούθηση θεραπείας, έχει αποδειχθεί αποτελεσματική σε επιτυχημένες παρεμβάσεις υποστηρικτών ομοτίμων.      

Συμμετοχή στον οργανισμό

Δημιουργία ενός περιβάλλοντος όπου οι υποστηρικτές ομοτίμων να μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα (δημόσια ή ανώνυμα), αναθεώρηση της περιγραφής της θέσης εργασίας αν χρειάζεται, οργάνωση τακτικών ομαδικών συναντήσεων ή εποπτείας και παροχή δυνατοτήτων για προσωπική ανάπτυξη και εξέλιξη όπως και για τους υπόλοιπους εργαζόμενους.     

4.4 Επιπλέον Διάβασμα