3.1 Wprowadzenie

Ta sekcja dotyczy współpracy profesjonalistów z rówieśnikami wspierającymi. Nacisk położony jest na to, jak budować równoprawne i oparte na wzajemnym szacunku partnerstwo, jaka jest rola profesjonalisty w pracy z rówieśnikiem wspierającym i co może być wyzwaniem dla takiej współpracy. Sekcja podejmuje również kwestię znaczenia całej społeczności pracowniczej dla sukcesu pracy rówieśniczej w organizacji.

3.2 Rezultaty edukacyjne

• Jak rodzi się dobra współpraca
• Relacje i interakcje między profesjonalistami a rówieśnikami wspierającymi
• Autorytet i odpowiedzialność profesjonalistów
• Własny rozwój profesjonalisty
• Rówieśnik wspierający jako element zespołu multydyscyplinarnego
• Korzyści ze współpracy w pracy z osobami bezdomnymi

3.3 Współpraca między profesjonalistami a rówieśnikami wspierającymi

Współpraca profesjonalisty z rówieśnikiem wspierającym wymaga przygotowania – zarówno samego profesjonalisty, jak i całej społeczności pracowniczej. Kluczem do rozwoju wsparcia rówieśniczego jest rzeczywisty wysiłek ukierunkowany na to, aby współpraca ta miała sens dla obu stron. Należy zabezpieczyć niezbędne zasoby finansowe i ludzkie. Należy przeznaczyć wystarczająco dużo czasu na zaplanowanie interwencji, a rówieśnicy wspierający powinni być zaangażowani już na etapie jej planowania.

Płynna współpraca między profesjonalistami a rówieśnikami wspierającymi nie jest oczywistością. Podstawowym warunkiem udanej współpracy jest, aby obie strony autentycznie jej chciały dla realizacji  wspólnych celów, aby chciały wspierać się i uczyć od siebie nawzajem. Współpraca skuteczna z perspektywy wszystkich zaangażowanych stron — klientów, profesjonalistów i rówieśników wspierających — wymaga przede wszystkim przeznaczenia ilości czasu na zbudowanie wspólnego zrozumienia celów, treści i metod pracy. Identyfikacja jasnych, wspólnych celów daje poczucie sensowności i bezpieczeństwa w pracy, ponieważ każdy z zainteresowanych wie dokładnie, do czego dąży. Należy również stworzyć przestrzeń do dyskusji między zaangażowanymi osobami na temat ich własnych wartości oraz wartości organizacji w celu umożliwienia refleksji nad tym,  w jaki sposób wartości te mają znaleźć odzwierciedlenie w pracy z klientem. Opisy stanowisk i identyfikacja zadań specjalistów i rówieśników wspierających winny powstać na wczesnym etapie. Należy dopilnować, aby zadania każdej osoby odpowiadały jej umiejętnościom, wyszkoleniu i doświadczeniu.

Jakie oczekiwania mają  rówieśnicy wspierający w stosunku do profesjonalistów?

• Profesjonaliści są obecni i dostępni;
• Rówieśnik wspierający rzeczywiście należy do zespołu pracowniczego i ma możliwość uczestniczenia w różnych jego aktywnościach;
• Rówieśnik wspierający otrzymuje stałe wsparcie w obliczu trudności, na jakie napotyka w swojej pracy;
• Istnieje wzajemne zaufanie umożliwiające otwartą dyskusję;
• Rówieśnik wspierający może uczciwie powiedzieć profesjonalistom o swojej sytuacji życiowej i trudnościach;
• Czas, miejsce pracy są elastyczne – elastyczni są profesjonaliści pracujący z rówieśnikiem – i mogą być dostosowane do aktualnej sytuacji życiowej rówieśnika;
• Wzajemna „dobra chemia” i poczucie humoru;
• Profesjonaliści „tłumaczą” w razie potrzeby fachowy język rówieśnikowi;
• Profesjonaliści pomagają rówieśnikowi wspierającemu w nawiązywaniu kontaktów z innymi rówieśnikami wspierającymi;
• Rówieśnik wspierający ma dostęp do poradnictwa zawodowego, coacha/mentora, który pomoże mu radzić sobie z trudnymi sytuacjami i konfrontować się z emocjami wywołanymi przez te sytuacje itd.

Wzajemne powiązanie

Bardzo ważna jest relacja między profesjonalistą a rówieśnikiem wspierającym. Ważne jest, aby obie strony pracowały nad rozwojem tak zwanej „chemii”, aby czuły się ze sobą swobodnie, aby rówieśnicy mogli  swobodnie być sobą.

Owocna współpraca wymaga zaufania. W zespole roboczym poznawanie się krok za krokiem i wspólne zapoznawanie się z zadaniami sprzyja budowaniu zaufania. Oprócz zaufania, za istotne elementy właściwej interakcji rówieśnicy wspierający uważają humor i otwartość profesjonalistów. Dla rówieśnika wspierającego ważne jest, aby profesjonaliści dzielili się również pewnymi informacjami z własnego życia. Co prawda taka otwartość może być trudna dla profesjonalisty, zwłaszcza jeśli jest przyzwyczajony do pracy w relacjach, w których raczej nie ujawnia się prywatnych informacji.

Profesjonalista winien z wyprzedzeniem zastanowić się nad własnymi uprzedzeniami. Na przykład, czy postrzega rówieśnika bardziej jako klienta, czy współpracownika? Czy rówieśnik wspierający może być zarówno klientem jak  współpracownikiem?

Rówieśnik wspierający zatrudniony przez organizację, która kiedyś mu pomagała, może się stać współpracownikiem byłych opiekunów. Teraz mają współpracować jako zespół lub przynajmniej od czasu do czasu uczestniczyć we wspólnych spotkaniach lub wydarzeniach. Doświadczenie pokazuje, że może to funkcjonować doskonale, ale że możliwe są też komplikacje się ze względu na zmianę statusu rówieśnika. Szczególne wyzwania mogą się pojawić, gdy dawni klienci, którzy zostali rówieśnikami wspierającymi, będą ponownie wymagać pomocy tej samej organizacji. Ewentualna podwójna sytuacja rówieśnika wspierającego wymaga otwartego omówienia na początku współpracy tak, aby obie strony mogły wyrazić swe oczekiwania i obawy oraz ustalić wspólne zasady. Zrozumiałe jest również, że rówieśnik wspierający może chcieć oddzielić swoje życie osobiste od pracy. W takim przypadku żaden ze współpracowników organizacji nie powinien być z nim w relacji terapeutycznej.

Współpraca z rówieśnikiem wspierającym rodzi też pytania u profesjonalisty. O czym można rozmawiać z rówieśnikiem prowadząc wspólną interwencję lub wspierając go w jego działaniach? Czy można dzielić się nim uczuciami frustracji lub niepewności? Czy należy to uznać za przejaw otwartości i przejrzystości, czy też będzie to obciążeniem dla rówieśnika? Ponieważ częścią roli profesjonalisty jest wspieranie rówieśnika w jego pracy, dobrze jest, jeśli sam ma również własną sieć wsparcia współpracowników i/lub przełożonego pomagającą radzić sobie z trudnymi sytuacjami i rozwiązywać dylematy.

Autorytet i odpowiedzialność

Profesjonalista może się wiele nauczyć od rówieśnika wspierającego, ale wymaga to od niego przyjęcia, że ​​racja nie jest przypisana do statusu zawodowego. To zakłada sporą dozę profesjonalnej pewności siebie. Profesjonalista winien też mieć dozę współczucia dla siebie i członków swojego zespołu. Każdy czasami popełnia błędy i nie zawsze jest możliwe wykonanie pracy tak, jak by się chciało. Muszą o tym wiedzieć i rówieśnicy, aby lepiej stawać wobec różnych sytuacji w trakcie pracy. 

Profesjonalista musi być w stanie do pewnego stopnia zrzec się władzy, która mu przysługuje. Efektywna będzie praca tylko z takim profesjonalistą, który stale weryfikuje swoje metody pracy i jest zainteresowany informacją zwrotną od rówieśnika wspierającego. W praktyce oznacza to, że pomimo całej odpowiedzialności profesjonalisty rówieśnik może pracować samodzielnie, podejmować decyzje i pełnić role zawodowe. Im lepiej profesjonaliści w zespole znają rówieśnika wspierającego, tym łatwiejszy będzie podział obowiązków i zadań. Ustalanie zakresu odpowiedzialności i zadań winno zawsze odbywać się w odniesieniu do konkretnej sytuacji i we współpracy z rówieśnikiem.

Jeśli rówieśnik wspierający nie otrzyma wystarczającej odpowiedzialności, może uznać swą rolę za bezużyteczną i nieistotną. Może też czuć się niegodny zaufania. I odwrotnie,  jeśli obarczy się go zbyt dużą odpowiedzialnością, powstaje ryzyko wypalenia. Rówieśnik nie zawsze będzie w stanie rozpoznać lub odpowiednio ocenić swoje zasoby. Na początku zapał jest zwykle wielki i rówieśnik może chcieć wziąć na siebie więcej, niż będzie mógł unieść. Dlatego ważne jest, aby profesjonaliści w zespole w trosce o rówieśnika w razie potrzeby ograniczali jego godziny pracy i zakres zadań.

Rozwój zawodowy

Pracując z osobami bezdomnymi profesjonaliści są ekspertami w swojej dziedzinie. Ich kwalifikacje przejawiają się w rozwiązywaniu trudnych sytuacji i pokonywaniu przeciwności, w łączeniu wiedzy z praktycznym doświadczeniem. Zazwyczaj profesjonalista nie zastanawia się,  na jakiej teorii opiera się dane rozwiązanie lub działanie, ale teoria i praktyka są w jego pracy ściśle ze sobą powiązane. Tożsamość zawodowa profesjonalisty  obejmuje wartości i etyczny wymiar pracy, a także cele i przekonania. Pogłębiona zostaje przez to, co profesjonalista czuje i co uważa za ważne w swojej pracy.

W toku pracy ramię w ramię z rówieśnikami wspierającymi – dysponującymi bezpośrednią, empiryczną i dogłębną wiedzą w pewnych sferach – wiedza i umiejętności obu stron tworzą nową bazę ekspercką. Dzielenie się tą specjalistyczną wiedzą jest szczególnie potrzebne w pracy w terenie, gdzie kwestie są delikatne, a wyzwania złożone. Profesjonaliści najczęściej nie doświadczyli bezpośrednio tego, co osoba, która była bezdomna. Z pomocą rówieśnika profesjonalista może lepiej zrozumieć przyczyny, które prowadzą do bezdomności. Pomaga to planować interwencje i wykorzystywać zasoby w bardziej efektywny sposób. Profesjonalista może też uczyć się od rówieśnika alternatywnej perspektywy i empatii, i w efekcie lepiej obsługiwać najbardziej wrażliwych klientów.

Profesjonalna sieć wsparcia to dla profesjonalistów dobry sposób na rozwijanie swoich umiejętności. Ćwiczenie interakcji, prowadzenia dialogu, głębsze zrozumienie zarówno włączania w społeczność, jak i społeczności rozwija kompetencje profesjonalistów do pracy z rówieśnikami wspierającymi. Potrzebna jest również wiedza na temat traumy, uzależnień i zdrowia psychicznego. Doświadczenie pokazuje, że szkolenia prowadzone z jednoczesnym udziałem zarówno profesjonalistów jak rówieśników wspierających są szczególnie przydatne, ponieważ dają obu grupom szansę wzajemnego poszerzania i pogłębiania swojej wiedzy

Rówieśnik wspierający jako element zespołu pracowniczego

Rówieśnicy wspierający powinni odbyć szkolenie jasno pokazujące, czego się od nich oczekuje. Jeśli tak się nie stanie, rola rówieśnika będzie niejasna zarówno dla niego samego, jak i innych pracowników. Efektem mogą być nieporozumienia i niedostateczne wsparcie udzielane rówieśnikowi. Zacząć należy od wskazania obowiązków pracowników profesjonalnych w odniesieniu do rówieśnika oraz sytuacji, w jakich może się on kontaktować się z przełożonym. Ważne jest, aby wszyscy pracownicy  organizacji znali rówieśnika i czuli się zobowiązani do tego, by wspierać jego integrację w organizacji, nawet jeśli nie jest on częścią ich zespołu czy działu. To pomoże rówieśnikowi poczuć się lepiej w miejscu pracy.

W mieszanym zespole roboczym, w którym pracownicy profesjonalni pracują ramię w ramię z rówieśnikami, istnieje ryzyko podejmowania przez profesjonalistów w stosunku do rówieśników roli quasi-superwizorów, podczas taka rola im nie przysługuje. Mimo że w kwestiach związanych z technicznymi aspektami pracy pracownik profesjonalny może podjąć się pewnego prowadzenia, warto wskazać w organizacji osobę, z rówieśnik będzie się mógł kontaktować w przypadku problemów we współpracy z którymkolwiek z pracowników. Sami eksperci z doświadczenia uważają, że najlepszym sposobem zapobiegania problemom jest dobre przygotowanie organizacji i autentyczne zainteresowanie współpracą z rówieśnikiem wspierającym.

Korzyści ze wsparcia rówieśniczego w pracy z osobami bezdomnymi

W pracy z osobami bezdomnymi odbiorcy usług odnoszą korzyści, gdy pracownicy profesjonalni i rówieśnicy wspierający dobrze ze sobą współpracują. Rówieśnicy są w stanie zidentyfikować się z sytuacją klienta i ocenić, jakie usługi najlepiej odpowiadają jego potrzebom. Z kolei pracownicy profesjonalni są w stanie przedstawić i udostępnić stosowne usługi. Rówieśnik wspierający zna mankamenty systemu usługowego z punktu widzenia użytkownika, których pracownicy profesjonalni czasem nie dostrzegają. Możliwość zidentyfikowania tych deficytów pomaga pracownikom profesjonalnym w skuteczniejszym zarządzaniu interwencją. Język usługodawców może być czasami trudny dla osób doświadczających bezdomności. Obecność rówieśniczego wsparcia ułatwia wzajemne zrozumienie między klientem a usługodawcą. Rówieśnikowi wspierającemu łatwiej również wyrazić uczucia i potrzeby klienta, zwłaszcza w sytuacjach chaotycznych. Dla wielu rówieśników ważna jest podwójna rola względem klienta – zarówno towarzysza podróży, jak i osoby pośredniczącej w uzyskaniu usług. Dodatkowo podjęcie pewnych czynności przez rówieśników może zmniejszyć obciążenie pracowników profesjonalnych i uwolnić ich zasoby, np. w sytuacji  jednoczesnej obsługi kilku klientów.

Współpraca pomiędzy pracownikiem profesjonalnym a rówieśnikiem wspierającym wnosi element równości do spotkań między klientem a pracownikiem profesjonalnym. W pracy z osobami bezdomnymi relacja jest budowana na dowartościowaniu osoby budującym zaufanie jako wzajemne odniesienie. Zaufanie to podstawowy warunek, aby klient odważył się opowiedzieć o swojej sytuacji, został wysłuchany i uzyskał potrzebną pomoc. Obecność rówieśniczego kibica często służy jako swego rodzaju pomost. Również fakt, że klient widzi rówieśnika wspierającego i profesjonalnego pracownika płynnie współpracujących, upewnia go, że może uzyskać pomoc od systemu. Współpracując ze sobą rówieśnicy wspierający i profesjonalni specjaliści uzyskują pełniejszy obraz sytuacji klienta. Rówieśnik wspierający jest w stanie zauważyć szczegóły niezauważalne dla pracownika, np. w obszarze komunikacji niewerbalnej. Dodatkowo, klient prawdopodobnie podzieli się z rówieśnikiem informacjami, których nie wyjawi pracownikowi profesjonalnemu.

Jedna z najważniejszych korzyści ze współpracy polega na tym, że wsparcie rówieśnicze budzi nadzieję i zmniejsza poczucie wstydu klienta z powodu jego sytuacji. Klient,  w którym budzi się nadzieja, zaczyna pracować nad wzmacnianiem własnego dobrego samopoczucia. Ważne jest również minimalizowanie wstydu i stygmatyzacji. Szczególnie o bezdomnych kobietach wiadomo, że wstyd z powodu własnej sytuacji jest jedną z najważniejszych barier powstrzymujących je przed zwróceniem się o pomoc.

Dzięki własnym umiejętnościom zawodowym pracownicy profesjonalni są w  stanie podtrzymać wiarę rówieśnika, kiedy sytuacja klienta wydaje się beznadziejna. Jednak nadzieję może stracić również pracownik profesjonalny. W takich sytuacjach rówieśnicy wspierający i przykład ich losu może pomóc pracownikowi przezwyciężyć poczucie beznadziejności. Korzyść jest obustronna — wzajemne umocnienie. Pracownik profesjonalny czuje się pewniej ze swoimi umiejętnościami i ze swoją pracą.

Prawdziwy przykład współpracy między pracownikiem profesjonalnym a ekspertem poprzez doświadczenie w fińskim projekcie NEA, wspierającym młode kobiety doświadczające bezdomności, pokazuje film: https://www.youtube.com/watch?v=xtcbgG4Svk0

3.4 Dalsza lektura

• Meriluoto, Making Experts-by-experience, University of Jyväskylä, 2019
• Guide for professionals in housing support, Budapest Methodological Centre of Social Policy and Its Institutions, 2018