SEKCJA 7 – TWORZENIE, UTRZYMYWANIE I NAPRAWIANIE WIĘZI SPOŁECZNYCH. ŁĄCZNOŚĆ ZE SPOŁECZNOŚCIĄ

7.1 Wprowadzenie

W tej sekcji przyjrzymy się sprawiedliwości naprawczej jako metodzie mającej zastosowanie do szerokiego spektrum konfliktów powstających w ramach społeczności. Wyjaśnimy, czym jest sprawiedliwość naprawcza i w jaki sposób odnosi się ona do problematyki bezdomności. Zbadamy praktyczne zastosowanie sprawiedliwości naprawczej w przeciwdziałaniu konfliktom, które powstają jako efekt bezdomności, oraz w leczeniu podziałów między społecznością a jenostką.

7.2 Rezultaty edukacyjne

  • Poznanie głównych zasad sprawiedliwości naprawczej
  • Zapoznanie się ze stosowaniem sprawiedliwości naprawczej w systemie sądownictwa karnego
  • Zrozumienie, w jaki sposób sprawiedliwość naprawcza może przyczynić się do uzdrawiania relacji i konfliktów rodzinnych
  • Odniesienie sprawiedliwości naprawczej do problemu bezdomności
  • Zapoznanie się z przykładami dobrych praktyk zastosowania sprawiedliwości naprawczej w obszarze bezdomności.

7.3 Czym jest sprawiedliwość naprawcza

Sprawiedliwość naprawcza jest w swej istocie podejściem, które ma na celu zbliżenie ofiary i sprawcy w celu naprawienia wyrządzonej krzywdy. W sprawach karnych ofiara i sprawca odbywają spotkania – często nadzorowane przez funkcjonariuszy policji lub pracowników socjalnych pełniących rolę mediatorów – w celu omówienia motywacji sprawcy, rozmiaru wyrządzonej krzywdy oraz ewentualnych środków, które wspomogłyby proces leczenia ran.

Podejście sprawiedliwości naprawczej różni się od szerzej funkcjonującego podejścia sprawiedliwości karzącej. Sprawiedliwość karząca upatruje w karze metody zmiany zachowania jednostki przez odstraszenie lub ukaranie jej tyle surowo, by nie chciała powtórzyć doświadczenia. Podczas gdy sprawiedliwość karząca musi funkcjonować w takiej czy innej formie, aby stanowić zaporę dla zbrodni, jest ona nieskuteczna w leczeniu pęknięć powstałych w wyniku przestępstwa lub zajęcia się jego pierwotnymi przyczynami. Sprawiedliwość naprawcza w ramach systemu sądownictwa karnego ma na celu pomóc ofierze zamknąć rozdział obejmujący bolesne wydarzenia, a także zaangażować sprawcę w proces leczenia ran, zamiast wykluczać go ze społeczności, której jest częścią. Zauważmy, że metodologii naprawczej nie da się zastosować w każdej sprawie i że należy jej używać przy pełnej współpracy ofiary i jej wiedzy na temat istoty procesu. Chociaż proces ten ma na celu pomoc ofierze, sprawcy i społeczności, potrzeby ofiary mają pierwszeństwo.

Poza systemem sądownictwa karnego stosowanie sprawiedliwości naprawczej staje się bardziej złożone. Dzieje się tak, ponieważ w codziennych konfliktach relacyjnych często nie ma wyraźnego podziału na ofiarę i sprawcę. Jednak nawet jeśli konflikt nie przekracza progu ścigania lub po prostu nie ma charakteru kryminalnego, nadal pozostaje konfliktem. Sprawiedliwość naprawcza może tu odegrać kluczową rolę, ponieważ daje szansę jego rozwiązania. Teoria sprawiedliwości naprawczej mówi, że wszystkie zaangażowane strony mają równe prawo do sprawiedliwości, godności, szacunku i bycia wysłuchanym. Dlatego w ramach sprawiedliwości naprawczej zwykle stosuje się praktyki takie jak mediacja i uzdrowienie  grupowe. Praktyki te zostaną przedstawione w dalszej części sekcji.

Celem sprawiedliwości naprawczej jest redystrybucja przysługującej stronom władzy w taki sposób, by opuściły sesję z poczuciem, że ich głosy zostały wysłuchane, a skargi uwzględnione. Co więcej, strony sporządzają konkretny plan dalszego postępowania. Proces nie ma na celu przypisania winy, lecz zbadanie motywacji i przyczyn podjętych przez strony działań przy jednoczesnym szukaniu rozwiązań pozwalających pójść naprzód.

Niemniej jednak, jak to bywa z większością teoretycznych modeli, sprawiedliwość naprawcza ma swoje ograniczenia. Sprawiedliwość naprawcza polega na nawiązaniu otwartego dialogu między sprawcą a ofiarą lub społecznością, którym wyrządzona została krzywda. Jednak w najbardziej szkodliwych i toksycznych relacjach dialog ten nie jest możliwy, ponieważ naraża ofiarę na dalsze szkody. Jest to szczególnie widoczne w relacjach nacechowanych przemocą. Tutaj każda próba ponownego związania ofiary ze sprawcą powinna być rozpatrywana indywidualnie i oceniana bardzo ostrożnie i profesjonalnie przez mediatorów czy podmioty wspierające. W takich sytuacjach pozostaje możliwość otwarcia dialogu między ofiarą a społecznością. Sprawca może być przedstawiony społeczności po to, aby zrozumiał, jaką wyrządził krzywdę, i po to, aby nie dopuścić do jej ponownego wyrządzenia. Pomoże to sprawcy w reintegracji ze społecznością i, należy mieć nadzieję, zmniejszy prawdopodobieństwo powtórzenia nagannych zachowań.

Związek między bezdomnością a przestępczością

Ze względu na samą naturę bezdomności i je skutki wiele osób tkwi w sytuacji, w której samo istnienie staje się w istocie nielegalne. Przykładem może być ustawodawstwo ograniczające możliwość zamieszkiwania w niektórych miejscach publicznych, takich jak parki, witryny sklepów czy stacje metra. W niektórych krajach może to skutkować fizycznym usunięciem przez władze. Oprócz dehumanizacji osób bezdomnych, główną konsekwencją tej polityki jest usuwanie osób z ich zwykłego miejsca pobytu i kontekstu wsparcia, co utrudnia im dostęp do jakiejkolwiek pomocy.

W takich przypadkach samo bycie osobą bezdomną staje się nielegalne, co skutkuje wrogością środowiska wobec osób żyjących na ulicy, a także tworzy negatywne relacje między tymi ludźmi a społecznościami, w których żyją.

Kryminalizowanie samego istnienia osób doświadczających bezdomności, zwiększa tylko prawdopodobieństwo, że osoby te, aby przetrwać, zwrócą się ku przestępstwu,. Rozbijając relacje między społecznościami a tymi, którzy żyją na ich marginesie, polityki te szkodzą jednostkom i społecznościom, zamiast chronić jedne i drugie oraz tworzyć pokojowe i bezpieczne środowisko dla wszystkich. Istnieją przykłady dobrych praktyk mających na celu rozwiązywanie problemów związanych z kryminalizacją bezdomności. Zostały one omówione poniżej w części „Sprawiedliwość naprawcza: przykłady praktyczne”.

Sprawiedliwość naprawcza: mediacja

Mediation is a practice that aims to establish a dialogue between groups or individuals that are in conflict, in order to achieve reconciliation. Its strengths lie in the parties cooperating in joint problem solving, while addressing the fears, concerns and needs of both parties, in order to find a way forward. This can often be referred to as a form of conflict resolution. It is difficult to narrow the definition of mediation further, since each application is defined by the participants, the conflict and the dialogue that needs to take place.

Zainicjowanie mediacji naprawczej zasadniczo sprowadza się do zadania pięciu prostych pytaniach, które otwierają drzwi do dogłębnego i wieloaspektowego dialogu. Pytania brzmią:

  • Co się stało?
  • Kogo to dotyczyło?
  • Co możemy zrobić, aby poprawić sytuację?
  • Kto jeszcze ma udział w tym konflikcie? (tj. szersza społeczność)
  • Jakie były motywacje osób zaangażowanych?

Trwają dyskusje nad tym,  gdzie przebiega granica między sprawiedliwością naprawczą a mediacją. Według niektórych sprawiedliwość naprawcza musi mieć wyraźnych ofiarę i sprawcę, podczas gdy mediacja ma miejsce, gdy konflikt nie jest tak jednoznaczny. Jak wspomniano wcześniej, nie zgadzamy się z tym stanowiskiem, gdyż do mediacji można podchodzić z punktu widzenia sprawiedliwości naprawczej, przyjmując zasady równego prawa do sprawiedliwości, godności, szacunku i bycia wysłuchanym. Aby praktyka mogła być w naszych oczach uznana za naprawczą, mediacja nie powinna koncentrować się na przypisaniu winy, ale raczej na uznaniu, że miały miejsce określone wydarzenia i wskazaniu działań, które przyniosą korzyści wszystkim stronom.

Innym kluczowym aspektem mediacji naprawczej jest podjęcie kwestii nierównowagi sił, który występuje w wielu uszkodzonych lub zerwanych relacjach. Jest to przedmiotem zainteresowania, ponieważ niektóre relacje rozpadają się z powodu wywierania przez jedną stronę presji na drugą. Może to być przemoc fizyczna, ekonomiczna lub emocjonalna. Mediacja naprawcza ma na celu zajęcie się tymi nierównościami i doprowadzenie do większego zrównoważenia sił między stronami.

Jako przykład może posłużyć przemoc ekonomiczna: redystrybucja siły ekonomicznej oznacza nie tylko równomierny podział środków różne grupy, ale bardziej jeszcze zajęcie się wpływem, jaki środki te mogą mieć na strony. Oznacza to, że mediator i zainteresowane strony muszą pracować nad znalezieniem mechanizmu, który uniemożliwiłby stronie silniejszej sprawowanie podobnej kontroli w przyszłości. Należy również na użytek słabszej strony zaprojektować jakąś metodę ratunkową, której mogłaby użyć do poinformowania strony silniejszej, że widoczna jest u niej szkodliwa tendencja. Proces mediacji powinien przynajmniej komunikować możnym, że ich działania są szkodliwe i krzywdzące, przy czym słabsza strona powinna być w stanie wyjaśnić, w jaki sposób na nią wpływają.

Sprawiedliwość naprawcza: uzdrowienie grupowe i proces kręgu

„Uzdrowienie grupowe” i „proces kręgu” poszukują odpowiedzi na podobne pytania co mediacja (co się stało, na kogo wpłynęło, co możemy zrobić, aby zadośćuczynić, kto jeszcze ma udział w konflikcie i co motywowało działania). Jednak podczas gdy mediacja skupia się na rozstrzyganiu konfliktów między małymi grupami, procesy uzdrowienia grupowego i kręgu mają na celu tworzenie pozytywnych relacji poza osobami bezpośrednio zaangażowanymi w konflikt.

Procesy te pozwalają grupie osób, które łączą podobne doświadczenia lub które są częścią podobnych społeczności, na tworzenie pozytywnych więzi. Spotykają się one i dzielą się swoimi doświadczeniami, respektując nawzajem prawo każdego do bycia wysłuchanym. Nie można przerywać niczyich wypowiedzi, ponieważ jest to przestrzeń refleksji i namysłu, a nie osądów czy pytań. Sam proces jest prowadzony przez profesjonalistę, który może kierować dyskusją i sygnalizować kwestie. Jednak wymiana sprowadza się głównie do wyrażenia doświadczeń uczestników i nie skupia na bardzo konkretnych sprawach. Prawo do nieuczestniczenia w dyskusji i angażowania się jedynie jako aktywny słuchacz jest kluczem do tego procesu, ponieważ różne osoby mogą potrzebować czasu, aby się otworzyć.

 Sprawiedliwość naprawcza – przykłady praktyczne

Community Safety Casework Team (CSCT – Zespół ds. Bezpieczeństwa Społeczności) – Rada Miasta Brighton i Hove

Zarys sprawy:

  • CSCT został wezwany przez projekt zamieszkania wspieranego po tym, jak kierownik projektu stwierdził, że jeden z mieszkańców zachowuje się w sposób aspołeczny i obraźliwy wobec innych mieszkańców.
  • Te zachowania stopniowo przybierały na sile przez 6 miesięcy przed interwencją ze strony CSCT.
  • Mieszkaniec poznał następnie nową grupę ludzi, którzy zaczęli wykorzystywać projekt mieszkalny jako miejsce konsumpcji i sprzedaży narkotyków. Ta sytuacja spowodowała konflikt z innymi mieszkańcami i personelem.

Rozwiązanie:

  • CSCT zaprosił mieszkańców i personel do kręgu naprawczego. Dało to każdemu członkowi projektu przestrzeń do swobodnego wyrażenia swoich uczuć. Celem kręgu było rozbicie istniejących hierarchii społecznych i danie wszystkim uczestnikom równej pozycji w dyskusji.
  • W ramach kręgu, każdy uczestnik projektu mógł wskazać dostrzegane przez siebie problemy i uczestniczyć w wypracowaniu planu dalszych działań.
  • Zamiast karać jednostkę uczestnicy projektu wzięli udział w procesie, który miał na celu zapobieżenie dalszym szkodom w społeczności.

Znaczenie:

  • Jest to metoda interwencji, którą można zastosować wobec osób, które zmagają się z problemami w miejscu tymczasowego zamieszkania.
  • Osoby przenoszące się z ulicy do mieszkań mogą mieć trudności z przystosowaniem się do środowiska z konkretnymi normami i przepisami – ten proces można zaproponować pracownikom projektów mieszkaniowych lub hosteli jako metodę rozwiązywania problemów, zanim danej osobie zakaże się dalszego korzystania z mieszkania..

7.4 Dalsza lektura

Related Projects

Back to Projects