8.1 Wprowadzenie

Dzielenie się doświadczeniem jest kluczowym elementem programów i usług opartych na relacji rówieśniczej. Wspólne doświadczenia pomagają „otwierać drzwi” i „budować mosty”. Refleksja nad przeżytym doświadczeniem i tworzenie narracji o przeszłych wydarzeniach może pomóc drugiej osobie w spojrzeniu na przeszłość – i teraźniejszość – z innej perspektywy, nadać niektórym wydarzeniom inne znaczenie i wskazać drogę do zmiany. Jednakże, jeśli chcemy jak najlepiej – i bezpiecznie zarówno dla rówieśnika wspierającego, jak i osoby wspieranej – z tego skorzystać, wszystkie zaangażowane strony – w tym profesjonaliści zaangażowani w organizację i nadzór nad usługami – powinny być świadome tego, co pomaga a co przeszkadza w osiąganiu założonych celów.

8.2 Rezultaty edukacyjne

• Poznać potencjalne korzyści z dzielenia się doświadczeniami
• Przyjrzeć się trudnościom w dzieleniu się doświadczeniami
• Zapoznać się z mechanizmami budowania wzorców osobowych
• Zrozumieć wartość własnego przeżytego doświadczenia we wspieraniu rówieśników
• Dowiedzieć się, w jaki sposób rówieśnik wspierający tworzy nowy sens i przebudowuję własną biografię
• Zapoznać się z aspektami istotnymi dla skutecznego dzielenia się doświadczeniami

8.3 Dzielenie się osobistym doświadczeniem

Dostrzeżenie i wyrażanie własnych mocnych stron

Jest rzeczą wiadomą, że działania pomagające osobie w identyfikacji i rozwijaniu własnych mocnych stron, skutkują poprawą jej samopoczucia. Osoby, które są świadome swoich mocnych stron, chętniej je wykorzystują i mają większe szanse na osiągnięcie swoich celów. Na tej podstawie badacze zajmujący się bezdomnością wysunęli tezę, że przyjęcie orientacji na mocne strony człowieka i pomaganie mu w budowaniu adekwatnej samooceny poprawia jego szanse na wyjście z bezdomności.

Roger Tweed na podstawie własnych badań stwierdza (Tweed i in., 2012), że osoby wcześniej bezdomne relacjonują, iż rozpoznanie własnych mocnych stron (np. uświadomienie sobie własnej wartości lub uświadomienie sobie, że mają coś do zaoferowania) przyczyniło się do ich wyjścia z bezdomności. Z badań tych wynika, że ​​pomimo marginalizacji, zdecydowana większość osób doświadczających bezdomności dostrzega własne mocne strony. Jednocześnie zauważono, że osoby, które doświadczyły dłuższych okresów bezdomności, mają większe trudności z identyfikacją swoich mocnych stron.

Te spostrzeżenia każą nam uznać, że prowadzenie drugiego w kierunku uświadomienia sobie własnych mocnych stron jest ważnym aspektem w pracy z osobami bezdomnymi. Dla jej lepszego ukierunkowania warto jest skupić się na tych mocnych stronach, które zwykle dominują wśród osób doświadczających bezdomności. Badacze zidentyfikowali cały szereg mocnych stron najczęściej zgłaszanych w wywiadach przez osoby bezdomne lub wcześniej bezdomne (Tweed i in.).

Większość powyższych cech ma swoje odniesienia wśród cech wymienionych w klasyfikacji VIA (Values ​​in Action), opracowanej przez Petersona C. i Seligmana M.E.P. Klasyfikacja ta obejmuje 24 różne mocne strony charakteru i została skutecznie wykorzystana w szerokim spektrum badań międzykulturowych. Stosowna Ankieta naukowa jest dostępna bezpłatnie, w ponad 20 językach na stronie internetowej Institute on Character.

Wsparcie rówieśnicze a doświadczenie życiowe

Dzielenie się osobistymi doświadczeniami jest kluczowym elementem programów i usług opartych na relacji rówieśniczej. Pokrewne doświadczenia pomagają „otwierać drzwi” i „budować mosty” między rówieśnikami. Istnieją jednak i inne korzyści z dzielenia się doświadczeniami (Psych Hub, 2021). Dzielenie się doświadczeniami:

• Budzi nadzieję pokazując, że istnieją rozwiązania i że da się wyjść z najtrudniejszych nawet sytuacji, bo osoby z podobnymi problemami je znalazły

• Sprawia, że rówieśnik czuje się mniej zawstydzony swoją sytuacją, co z kolei wzmacnia motywację do szukania rozwiązań i pomocy (lub przyjmowania oferowanej pomocy)
• Jest jednym z najlepszych sposobów upodmiotowienia i zwalczania stygmatyzacji
• Zmniejsza prawdopodobieństwo nawrotów
• Jest skutecznym narzędziem samopomocy

Negatywy i trudności dzielenia się doświadczeniem

Rzeczywiste doświadczenie relacjonowane w pierwszej osobie może budzić nadzieję i być zachętą dla tych, którzy obecnie przeżywają trudny okres. Jednak dla tych, którzy się nimi dzielą, bywa to trudne, zwłaszcza gdy w grę wchodzą doświadczenia związane z walką, stratą lub bólem. Często są to najboleśniejsze wspomnienia danej osoby, a ona sama wciąż może zmagać się z trudnymi emocjami. Opór przed dzieleniem się może być też inaczej umotywowany – lękiem przez osądem, wstydem, niechęcią osłonięcia własnej kruchości, nieufnością wobec osoby lub grupy.

Zwykle potrzeba trochę czasu i praktyki, aby ludzie poczuli się komfortowo dzieląc się doświadczeniami. Dlatego w toku szkolenia rówieśników wspierających zaleca się stawiać małe kroki i nie naciskać na dzielenie się bardziej intymnymi aspektami swych historii, ponieważ z takim dzieleniem powinni oni wychodzić sami. Uczestnicy szkolenia powinni mieć poczucie, że kontrolują sytuację i mogą swobodnie decydować, jakimi szczegółami chcą się podzielić na danym etapie. Zwłaszcza na początku programu, kiedy grupa nie jest jeszcze dobrze zawiązana i zaznajomiona ze sobą, poziom „oczekiwanej” otwartości powinien być proponowany bardzo ostrożnie. W tym celu zaleca się elastyczność przy projektowaniu ćwiczeń i przydzielaniu zadań uczestnikom. Na przykład zadając uczestnikom zastanowienie się nad tym, co przeżyli,  należy im zostawić całkowitą swobodę wyboru doświadczeń, które zechcą poruszyć.

Zaszufladkowanie

Rówieśnicy wspierający – i w ogóle eksperci z doświadczenia – mogą też w jakimś momencie odnieść wrażenie, że cała ich tożsamość sprowadza się do „przeżytego doświadczenia” i tylko z tego powodu ich zdanie się liczy. Ważne więc jest, aby profesjonaliści pracujący z rówieśnikiem pamiętali, że jest on kimś więcej niż „skumulowanym doświadczeniem” i że może wnieść żywy wkład we wspólny projekt. Profesjonaliści powinni zwrócić uwagę, aby nie odnosić się w kontakcie z rówieśnikiem wyłącznie do doświadczenia. Mogą podjąć dyskretne działania, aby pomóc mu odkryć lub potwierdzić inne jego kompetencje i umiejętności. Może to być, na przykład, konsultowanie z rówieśnikiem kwestii niezwiązanych ściśle z przeżyciami, skomentowanie, że jest w czymś dobry… 

Efektywne dzielenie się doświadczeniem

Skuteczność procesu dzielenia się doświadczeniami wymaga, aby był on dobrze przemyślany i starannie przeprowadzony. Poniżej kilka stosownych uwag:

• Nie ma doświadczenia uniwersalnego

Trzeba wiedzieć, że żadne doświadczenia dwóch osób nie są identyczne — zawsze wiele czynników nadaje im różne odcienie i barwy. Podobnie trzeba mieć świadomość, że chociaż sytuacja wygląda na zbieżną, potrzeby i oczekiwania dwóch różnych osób nie muszą być takie same. Coś, co zadziałało u jednej osoby, może ale nie musi zadziałać u innej.

• Intencja i działanie utrzymane w czasie

Zmiana jest możliwa tylko wtedy, gdy u osoby wspieranej istnieje stała intencja, gdy towarzyszy jej stosowne działanie, i gdy oba czynniki trwają w czasie. Zrozumienie tego jest konieczne, aby pomoc rówieśnicza była skuteczna, dlatego rówieśnicy wspierający nie mogą zapominać o przekazaniu tego osobie wspieranej podczas dzielenia się swoimi doświadczeniami.

• Celowe dzielenie się doświadczeniem

Rówieśnicy wspierający nie przekazują losowych fragmentów swojego doświadczenia. Analizują i określają celowość dzielenia się określonymi fragmentami doświadczenia na różnych etapach interwencji, i prezentują te aspekty swojej historii, które mogą być rzeczywiście pomocne. Zwykle będzie to logiczna konsekwencja wzajemnej interakcji między rówieśnikiem wspierającym a wspieranym. Dzielenie nastąpi np. na prośbę rówieśnika lub na skutek wykrycia jego specyficznej potrzeby na podstawie jego zachowania lub narracji.

Celem dzielenia się doświadczeniami jest budzenie nadziei, podsuwanie pomysłów na radzenie sobie z sytuacją, omawianie alternatywnych rozwiązań… Jednak czasem ktoś może nie być jeszcze gotów na taki rozwój sytuacji lub chwila może być nieodpowiednia. Wtedy to, co miało w zamiarze pomóc, może stać się dodatkowym wyzwaniem lub spowodować nieadekwatną interpretację sytuacji. Dlatego rówieśnik wspierający powinien starać się unikać dzielenia się treściami, które mogą być problematyczne lub rodzić uprzedzenia do pewnych rozwiązań lub usług.

• Trzymać się rzeczywistości

Dzielenie się doświadczeniami ma na celu umożliwienie ludziom kontaktu poprzez biografię. W tym celu opowiedziana historia musi mieć zastosowanie do innego życia. W praktyce oznacza to odnajdywanie właściwej równowagi między epatowaniem grozą a wygładzaniem naprawdę trudnych sytuacji.

• Wspierany rówieśnik decyduje

Wsparcie rówieśnicze powinno być narzędziem wspomagającym rówieśnika w podejmowaniu własnych decyzji i wzmacniającym jego tożsamość. W żadnym wypadku nie powinno być używane do wpływania na decyzje osoby wspieranej. Dlatego rówieśnik wspierający nie może mówić wspieranemu, co ten powinien zrobić, ani nawet w sposób zbyt bezpośredni udzielać rad. Wystarczy, że dzieląc się z nim doświadczeniem  oferuje mu poszerzoną perspektywę i daje odczuć, że nie jest w swej sytuacji osamotniony.

• Język jest ważny

Język rówieśnika wspierającego jest bardzo ważny, ponieważ stanowi kanał przekazu istotnej informacji. Prawidłowo używany język pomoże wzmocnić wszystko to, o czym była mowa wyżej. Pożądane jest, aby rówieśnik wspierający używał słów wskazujących na możność i możliwość – możesz, mógłbyś, miałbyś… – a unikał słów wskazujących na pewność, takich jak: będziesz, musisz, nie możesz……

Brak wspólnego rozumienia doświadczeń

Bezdomność jest złożonym zjawiskiem, które może dotyczyć osób o rożnym pochodzeniu społecznym i etnicznym, różnych przekonaniach religijnych czy  orientacji seksualnej. Ponadto brak stabilnego zamieszkania często idzie w parze z innymi okolicznościami i problemami, takimi jak problemy ze zdrowiem fizycznym lub psychicznym; przemoc fizyczna, seksualna lub emocjonalna; różne rodzaje traumy, uzależnienia, trudności w komunikacji…

Wyobraźmy sobie, że rówieśnik wspierający dzieli z kimś doświadczenie bezdomności, ale poza tym ich pochodzenie i doświadczenia znacznie się różnią.

Po pierwsze, obie strony powinny rozumieć, że osiągnięcie idealnego poziomu odpowiedniości doświadczeń między dwojgiem ludzi w kontekście wzajemnego wsparcia może być trudne. Będą relacje, w których poziom wspólności będzie wysoki, i będą takie, w których mimo wspólności ogólnego kontekstu (w naszym przypadku doświadczenia bezdomności), zachodzi też wiele różnic. Z pewnością w pierwszym przypadku łatwiej będzie nawiązać łączność i znaleźć płaszczyznę porozumienia. Jednak również dzielenie się ogólnym kontekstem doświadczeń wystarczy, aby ludzie mogli się skutecznie kontaktować, pod warunkiem, że rówieśnik wspierający potrafi wczuć się i zrozumieć specyficzną sytuację osoby wspieranej.

Dzielenie się przeżytym doświadczeniem na innych poziomach

Dzielenie się doświadczeniem z rówieśnikami nie jest jedynym sposobem na pomoc innym na podstawie własnych doświadczeń. Zaangażowanie rówieśników wspierających w planowanie, wdrażanie i ocenę usług na rzecz osób bezdomnych to wprowadzanie dodatkowej perspektywy znacznie zwiększającej szanse na to, by usługi te wyszły naprzeciw rzeczywistym potrzebom użytkowników. Niewątpliwie każdy wysiłek w tym kierunku musi opierać się na docenieniu wagi przeżytego doświadczenia i jego potencjału w zakresie projektowania usług, zmiany systemu czy dostosowania oferty do określonych wyzwań społecznych. Dodatkowo, aby to zadziałało, musi istnieć prawdziwy zamiar i zaangażowanie odpowiedzialnych czynników na rzecz włączania w proces różnych interesariuszy. Wymaga to wysiłku i wytrwałości w budowaniu i utrzymywaniu stosownych kontaktów. Ważne jest również, aby w przypadku, gdy udział w określonym programie ma charakter jednorazowy, eksperci z doświadczenia otrzymali wcześniej wystarczające informacje na temat celu i następstw ich działań oraz wpływu tych działań na sytuację po zakończeniu programu. Pomoże im to lepiej zobaczyć swoją rolę, pokrzepi ich i zachęci do dalszego służenia innym swoim doświadczeniem.