ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΩΝ ΟΜΟΤΙΜΩΝ, ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΑΙ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

2.1 Εισαγωγή

Σε αυτή την ενότητα θα διερευνήσουμε τους τρόπους με τους οποίους οι υποστηρικτές ομοτίμων μπορούν να συνεργαστούν με έναν οργανισμό με βιώσιμο τρόπο, τη θέση τους στο οργανόγραμμα, καθώς και το προφίλ, την περιγραφή και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης που μπορεί να χρειάζονται για να υποστηρίξουν καλύτερα το ρόλο τους στο πλαίσιο μιας διεπιστημονικής ομάδας. Για να γίνει αυτό, είναι σημαντικό να ξεκαθαριστεί ο λόγος που η υποστήριξη ομοτίμων επιλέγεται ως μέθοδος παρέμβασης, όπως και ποιες είναι οι αξίες και η φιλοσοφία που εμπνέουν τέτοιες θεσμικές ή ακόμη και άτυπες παρεμβάσεις.

«Η υποστήριξη ομοτίμων στοχεύει στην ανάκαμψη και, για να την επιτύχει, λαμβάνει υπόψη της την ευημερία συνολικά του ατόμου. Η ενίσχυση των σχέσεων, η ενασχόληση με σημαντικές δραστηριότητες και η ικανότητα να βιώνεις τη χαρά, αποτελούν όλα μέρος της ανάκαμψης. Η μείωση ή η εξάλειψη των συμπτωμάτων μπορεί να είναι σημαντικός στόχος, αλλά είναι μόνο μία όψη της εμπειρίας του ατόμου. Η φιλοσοφία της υποστήριξης ομοτίμων βασίζεται στο ότι ο καθένας έχει μια έμφυτη επιθυμία να βρει ένα δρόμο προς την ανάκαμψη, τη βελτίωση της υγείας και την ευζωία, μέσα στις οποίες εμπεριέχεται η γνώση τού τι είναι κατάλληλο για τον ίδιο. Ο υποστηρικτής ομοτίμων υποστηρίζει αυτό το άτομο, ανακαλύπτοντας μαζί του αυτή την εσωτερική γνώση και πυροδοτώντας ξανά αυτή την ελπιδοφόρα επιθυμία.» (Οδηγίες για την Πρακτική και την Εκπαίδευση της Υποστήριξης Ομοτίμων, 2016, σελίδα 13)

2.2 Στόχοι Ενότητας

Με την ολοκλήρωση αυτής της ενότητας οι συμμετέχοντες θα μπορούν να:

Αναγνωρίζουν τα πρόσωπα κλειδιά που θα ανταποκριθούν ως υποστηρικτές ομοτίμων στους οργανισμούς τους.
Ανταλλάσσουν εμπειρίες εφόσον ήδη εργάζονται με Υποστηρικτές Ομοτίμων ώστε να αναγνωρίζουν προκλήσεις και καλές πρακτικές.
Διερευνούν χρηματοδοτικούς μηχανισμούς για να διατηρήσουν τη θέση ενός υποστηρικτή ομοτίμων.
Δημιουργήσουν ένα οργανόγραμμα στο οποίο η θέση του υποστηρικτή ομοτίμων θα είναι ξεκάθαρα καθορισμένη.
Δημιουργήσουν ένα επαγγελματικό προφίλ και περιγραφή θέσης εργασίας για τον Υποστηρικτή Ομοτίμων στον οργανισμό τους.

2.3 Η ουσιαστική συμμετοχή ενός υποστηρικτή ομοτίμων

Η συμμετοχή των υποστηρικτών ομοτίμων, η εκπαίδευση και οι εργασιακές τους προδιαγραφές εξαρτώνται πολύ από:

Τον τύπο, την κουλτούρα και τις αξίες του οργανισμού που τους απασχολεί.
Την κοινότητα που τους περιβάλλει.
Τις επιλογές χρηματοδότησης και τη βιωσιμότητά τους.
Τη φιλοσοφία και τις αξίες της υποστήριξης ομοτίμων ως αντίληψης.
Το προφίλ των ίδιων των υποστηρικτών ομοτίμων που πρέπει να αναγνωρίζεται και να λαμβάνεται υπόψη στο πρώιμο στάδιο της διαδικασίας πρόσληψης.

Έτσι, η συμμετοχή του υποστηρικτή ομοτίμων μπορεί να εκτείνεται σε ένα αρκετά ευρύ φάσμα από την ad hoc φιλική και ανεπίσημη ενασχόληση στη μία άκρη του φάσματος, έως τη δομημένη «επίσημη» συμμετοχή σε ένα κλινικό πλαίσιο στην άλλη άκρη. Η προετοιμασία της διαδρομής αυτής εσωτερικά στο επίπεδο του οργανισμού, αποτελεί ένα πρώτο ουσιαστικό βήμα για την καλύτερη ένταξη της παρέμβασης υποστήριξης ομοτίμων. Η διαδικασία της προετοιμασίας θα διαφέρει επίσης ανάλογα με:

Την οργανωσιακή κουλτούρα και φιλοσοφία του φορέα.
Ποιος το προτείνει (για παράδειγμα: αν προέρχεται από τους χειριστές περιστατικών ή τη διοίκηση, καθώς και το επίπεδο επιρροής στη διαδικασία λήψης αποφάσεων).
Τον τελικό σκοπό και τους πόρους που θα απαιτηθούν.

Η κουλτούρα και η φιλοσοφία του οργανισμού

Σύμφωνα με την Επιτροπή Ψυχικής Υγείας του Καναδά, «Η φιλοσοφία της υποστήριξης ομοτίμων και οι αξίες της, της ελπίδας, της αυτοδιάθεσης και της ανάκαμψης ήταν, εν μέρει, μια απάντηση στην ιστορική επικράτηση της κοινωνικής αδικίας και του στίγματος απέναντι σε εκείνους που πάλευαν με προκλήσεις της ψυχικής υγείας.» (Οδηγίες για την Πρακτική και την Εκπαίδευση της Υποστήριξης Ομοτίμων, 2016, σελίδα 34)

Έχει ευρέως τεκμμηριωθεί ότι η ουσιαστική συμμετοχή ατόμων με βιωμένη εμπειρία στο σχεδιασμό, την προσφορά και την αξιολόγηση υπηρεσιών αποτελεί βασική παράμετρο για τη δημιουργία υπηρεσιών που εξυπηρετούν, ενδυναμώνουν και ανταποκρίνονται στις ανάγκες του λήπτη. Και αυτός είναι ο λόγος που υπάρχει σημαντικά αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη συμμετοχή ομότιμων σε ποικίλα πλαίσια και διαφορετικές οργανωτικές δομές. Ωστόσο –μέσα στο πλαίσιο του συστήματος ψυχικής υγείας- οι ομότιμοι ιστορικά αποδυναμώνονται και ορίζονται από ταμπέλες που συσχετίζονται με την κατάσταση της ψυχικής τους υγείας.

Παρά τη διαφοροποίηση στις εσωτερικές διαδικασίες που μπορεί να ισχύουν σε διαφορετικές οργανωτικές δομές και πλαίσια, υπάρχουν ορισμένα βασικά στοιχεία που είναι κοινά σε όλους. Αυτά περιλαμβάνουν την έννοια της ανάκαμψης που ενσωματώνεται στην ολιστική οπτική μιας προσωποκεντρικής προσέγγισης, όπου η σχέση ανάμεσα στους επαγγελματίες, τους υποστηρικτές ομοτίμων και τους άστεγους είναι το θεμέλιο. Είναι μια σχέση που βασίζεται στην ειλικρίνεια, την εμπιστοσύνη, την ενσυναίσθηση, την αυθεντικότητα, την μη επικριτική προσέγγιση, διατηρώντας διακριτά τα όρια ανάμεσα στην κατευθυνόμενη παρέμβαση, στην ενδυναμωτική υποστήριξη, στην αμοιβαία απόκτηση γνώσεων και στην ενδυνάμωση.

«Η ανάκαμψη είναι μια διαδικασία μέσα από την οποία οι άνθρωποι βρίσκουν τρόπους να ζουν ζωές με νόημα, με ή χωρίς ενεργά συμπτώματα της κατάστασής τους. Το να βοηθηθεί κάποιος να ανακάμψει δεν σχετίζεται μόνο με τη διαχείριση των συμπτωμάτων, περιλαμβάνει την υποστήριξη των ανθρώπων να βρουν δουλειά, να είναι κάπου όπου να μπορούν να ζήσουν με ασφάλεια και να αναπτύξουν υποστηρικτικές σχέσεις με την οικογένεια.» (Οδηγίες για την Πρακτική και την Εκπαίδευση της Υποστήριξης Ομοτίμων, 2016, σελίδα 11)

Οι βασικές αξίες της φιλοσοφίας της υποστήριξης ομοτίμων είναι:

ελπίδα
αυτοδιάθεση ή ενδυνάμωση
ισότητα
αμοιβαιότητα
ενσυναίσθηση
αποδοχή
εμπειρία

Σε κάθε οργανισμό που σχεδιάζει να εφαρμόσει την προσέγγιση της υποστήριξης ομοτίμων, πρώτα θα πρέπει να συζητηθεί εσωτερικά με ποιο τρόπο αυτή η φιλοσοφία και οι βασικές αξίες της υποστήριξης ομοτίμων θα εφαρμόζονται στον οργανισμό.

«Όταν ένας άνθρωπος νιώθει ότι γίνεται ειλικρινά αποδεκτός από κάποιον άλλο όπως είναι, τότε είναι ελεύθερος να μετακινηθεί από εκεί που βρίσκεται και να ξεκινήσει να σκέφτεται με ποιο τρόπο θέλει να αλλάξει, πώς θέλει να αναπτυχθεί, πώς μπορεί να γίνει διαφορετικός, πώς μπορεί να γίνει περισσότερο αυτό που είναι ικανός να γίνει.» (Gordon, 2000)

Εμπλέκοντας τους υποστηρικτές ομοτίμων μέσα στον οργανισμό

Η υποστήριξη ομοτίμων λαμβάνει χώρα μέσα στο πλαίσιο των ανθρώπινων σχέσεων όπου κάθε άνθρωπος φέρνει την επίδραση της δικής του εμπειρίας ζωής. Αξιοποιείται ολοένα και περισσότερο στον τομέα της έλλειψης στέγης, επίσημα και ανεπίσημα. Η αξιοποίηση της υποστήριξης ομοτίμων σε διαφορετικές στιγμές της συνεχούς διαδικασίας της ανάκαμψης, μπορεί να έχει ρηξικέλευθες επιπτώσεις σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.

Στην ουσία, η εσωτερική προετοιμασία της διαδρομής για την υποστήριξη ομοτίμων θα πρέπει να αποσαφηνίζει:

Τον τύπο της υποστήριξης ομοτίμων: επίσημος ή ανεπίσημος, θεσμικός ή άτυπος.
Την ουσιαστική συμμετοχή, εμπλέκοντας μη ομότιμους εργαζόμενους και υποστηρικτές ομοτίμων.
Το μηχανισμό χρηματοδότησης για την παρουσία ομοτίμων και τη βιωσιμότητά του.

Θεσμική ή άτυπη (formal or informal) συμμετοχή;

Το εύρος των επιλογών στην υποστήριξη ομοτίμων ξεκινά με την «άτυπη υποστήριξη ομοτίμων» όπου οι συμμετέχοντες παρατηρούν την ομοιότητα της βιωμένης εμπειρίας τους αναφορικά με τις προκλήσεις που σχετίζονται με την έλλειψη στέγης και έτσι ακούνε και υποστηρίζουν ο ένας τον άλλο. Κανείς δεν είναι πιο έμπειρος ή καλύτερα προετοιμασμένος από τον άλλον για να προσφέρει υποστήριξη. «Έτσι, η αυθεντική φύση και τα αμοιβαία οφέλη που προκύπτουν από την υποστήριξη με ενσυναίσθηση είναι πιο αναγνωρίσιμα». (Οδηγίες για την Πρακτική και την Εκπαίδευση της Υποστήριξης Ομοτίμων, 2016, σελίδα 14). Δύο ή περισσότεροι άνθρωποι μοιράζονται παρόμοιες δυσκολίες (είτε προσωπικά ή σε σχέση με αγαπημένους τους) καθώς ο καθένας παλεύει να βρει ένα δρόμο προς την ευημερία. Αυτό γίνεται με φυσικότητα τις περισσότερες φορές ανάμεσα σε εκείνους που βιώνουν την έλλειψη στέγης, κυρίως εκείνους που για διάφορους λόγους κοιμούνται στο δρόμο. Οι χειριστές περιστατικών κάθε οργανισμού μπορούν να αναγνωρίζουν αυτού του είδους την αλληλεπίδραση και να την χρησιμοποιούν στη θεραπευτική διαδικασία χωρίς να αξιοποιούν άλλους πόρους. Ωστόσο, από τη στιγμή που δεν υπάρχει άλλη εμπλοκή του οργανισμού, ο τύπος αυτός συνεργασίας μπορεί να είναι περιορισμένος χρονικά αλλά και σε επίδραση, δεδομένου ότι βασίζεται στο επίπεδο των ατόμων και διακόπτεται εύκολα, αφού κανένα από τα μέρη που εμπλέκονται (χειριστές περιστατικών – υποστηρικτές ομοτίμων) δεν έχει περαιτέρω προσδοκίες δέσμευσης.

Στο εύρος των δυνατών επιλογών με σκοπό την ανάκαμψη είναι η και με πρόθεση αξιοποίηση της υποστήριξης ομοτίμων μέσα σε πλαίσιο δομημένων διαδικασιών, όπου οι υποστηρικτές ομοτίμων εμπλέκονται είτε ως εθελοντές ή ως εργαζόμενοι. Σκοπός είναι να δημιουργηθεί δεσμός με τους άστεγους με βάση τη βιωμένη εμπειρία, η οποία επικεντρώνεται περισσότερο στις συναισθηματικές διακυμάνσεις που έχουν βιωθεί παρά σε γεγονότα, προσφέροντας την ευκαιρία για μια υποστηρικτική, ενδυναμωτική, μη επικριτική σχέση. Για τον σκοπό αυτό είναι αναγκαίο ο υποστηρικτής ομοτίμων να μάθει να προωθεί τις βασικές διαστάσεις της ελπίδας, του προσανατολισμού της ανάκαμψης, της ενδυνάμωσης, της μη επικριτικής αποδοχής και της εμπιστοσύνης στο πλαίσιο της σχέσης υποστήριξης ομοτίμων. Η απόφαση για τον τύπο της συμμετοχής θα χρειαστεί τη συναίνεση εκείνων που λαμβάνουν τις αποφάσεις και των χειριστών περιστατικών μέσα στον οργανισμό.

Η δημιουργία μιας επιτροπής με ρόλο να αποφασίσει πού και με ποιο τρόπο μπορούν σε πρώτη φάση να ενταχτούν οι υποστηρικτές ομοτίμων, έχει λειτουργήσει με επιτυχία σε πολλούς οργανισμούς. Αυτή η επιτροπή μπορεί να αποτελείται από μέλη της διοίκησης, συνήθως κάποιον ειδικό από εμπειρία (ιδανικά ένα άτομο με εμπειρία ανάκαμψης ή που βρίσκεται στη διαδικασία της ανάκαμψης) κάποιο άτομο με ευθύνη των οικονομικών, καθώς και άλλους μη ομότιμους επαγγελματίες με ρόλο στη διαχείριση περιστατικών.

Από τη στιγμή που οι δυνατότητες, η οργανωτική δομή και η κουλτούρα κάθε οργανισμού διαφέρουν και βασίζονται στις προτεραιότητές του, δεν διαθέτουν όλοι οι οργανισμοί εγγενώς αυτή τη δυνατότητα. Σημειώνεται πως είναι σημαντικό οι εσωτερικές διαδικασίες του οργανισμού να γίνουν σεβαστές και να ακολουθηθούν: για παράδειγμα, αν η πρόταση για την αξιοποίηση της υποστήριξης ομοτίμων προέρχεται από τους χειριστές περιστατικών, τότε η εσωτερική διαδικασία επικοινωνίας θα πρέπει να ακολουθηθεί καταλλήλως ώστε το αίτημα να εκτιμηθεί και να απαντηθεί. Παράλληλα με τις διαδικασίες επίσημης επικοινωνίας που πρέπει να ακολουθηθούν, είναι σημαντικό να κατανοοούμε τις ανεπίσημες δυναμικές που υπάρχουν για να προωθηθεί το αίτημα, οι οποίες μπορεί να περιλαμβάνουν π.χ. την ανίχνευση και προσέγγιση σημαντικών προσώπων, που μπορεί να επηρεάσουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων στην πράξη λόγω της θέσης τους ή του σεβασμού που απολαμβάνουν μέσα στον οργανισμό.

Αν η πρόταση προέρχεται από την κορυφή της ιεραρχίας του οργανισμού, τότε οι μη ομότιμοι εργαζόμενοι θα πρέπει να εμπλακούν στη διαδικασία σε αρχικό στάδιο. Ενδεικτικά χρειάζεται:

• Να εξηγηθεί στους εργαζόμενους η φιλοσοφία – οι βασικές αξίες της υποστήριξης ομοτίμων, καθώς και τα οφέλη και η αποτελεσματικότητα της υποστήριξης ομοτίμων.

• Να προσδιοριστεί η δυνατότητα καθορισμού και σχεδιασμού της εφαρμογής ενός προγράμματος υποστήριξης ομοτίμων μέσα στον οργανισμό.

• Να δημιουργηθεί ένας δίαυλος (π.χ. ομάδες εστίασης) μέσω του οποίου οι εργαζόμενοι του οργανισμού να μπορούν να εκφράζουν ελεύθερα τις πιθανές ανησυχίες τους αναφορικά με το πρόγραμμα υποστήριξης ομοτίμων (επαγγελματική απειλή, υπευθυνότητα, παρανοήσεις, χρονοβόρα ενασχόληση, στερεότυπα, επαγγελματικές ή προσωπικές εμπειρίες) οι οποίες να μπορούν να απαντηθούν στο μέτρο του δυνατού.

• Να συμμετέχουν στη δημιουργία της περιγραφής της θέσης εργασίας του υποστηρικτή ομοτίμων και των αναγκαίων δεξιοτήτων του, να συμβάλουν στην απόφαση για το αν ο υποστηρικτής ομοτίμων θα πρέπει να εμπλακεί σε εθελοντική ή σε βάση εργασιακής σχέσης.

• Να διευκολύνεται η επαφή τους με άλλες παρόμοιες πρακτικές π.χ. τη δικτύωση και τη σύνδεση με άλλους επαγγελματίες που συνεργάζονται με υποστηρικτές ομοτίμων, και ενθαρρύνεται η αλληλεπίδραση.

• Να εμπλέκονται στη διαδικασία πρόσληψης των υποστηρικτών ομοτίμων.

• Να δημιουργήσουν από κοινού τους αναγκαίους θετικούς υποστηρικτικούς μηχανισμούς για τους υποστηρικτές ομοτίμων (καθοδήγηση, συνεδρίες εποπτείας, χτίσιμο ικανοτήτων μέσω της εκπαίδευσης, συμμετοχή σε εργαστήρια ή άλλες μορφές εκμάθησης ενηλίκων, πιθανές αξιολογήσεις απόδοσης κ.λπ).

Η συνδρομή του τμήματος ανθρώπινων πόρων είναι σημαντική για την απόφαση αναφορικά με τον τύπο της σχέσης (εθελοντική ή εργασιακή), ώστε να παρασχεθεί η αναγκαία καθοδήγηση για τα ακόλουθα:

Εφόσον η συμμετοχή είναι εθελοντική

• Διαδικασία «πρόσληψης».

• Κώδικα δεοντολογίας.

• Καθορισμός της συχνότητας παροχής της υπηρεσίας (μία ή περισσότερες φορές την εβδομάδα) σε συνεργασία με τους διαχειριστές περιστατικών.

• Τοποθεσία (συνάντηση εντός ή εκτός του χώρου του οργανισμού).

• Πρόσωπο αναφοράς μέσα στον οργανισμό στο οποίο θα αναφέρεται ο ομότιμος, πως θα επικοινωνούν και πόσο συχνά: γραπτά μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, με αναφορές, με καθορισμένα ραντεβού σε τακτική ή σε ad hoc βάση αν κάτι συμβεί;

• Πακέτο υποστήριξης/ασφάλισης (υγειονομική ή άλλου τύπου κάλυψη που πρέπει να ληφθεί υπόψη για να υποστηριχθεί καλύτερα η δουλειά του εθελοντή).

• Διαδικασία αξιολόγησης: Υπάρχει για τους εθελοντές; Συμμετέχουν στη διαδικασία;

• Κάλυψη εξόδων: Έξοδα μεταφοράς από και προς τον οργανισμό, χρήματα για τα έξοδα που προέκυψαν κατά την προσέγγιση (πιθανότητα να προσφερθεί π.χ. καφές ή τσάι κατά τη συνάντηση με έναν ομότιμο) ή λίγα μετρητά για κάλυψη εκτάκτων αναγκών (π.χ. επείγουσα συνοδεία σε νοσοκομείο).

Εφόσον η συμμετοχή λαμβάνει χώρα σε επαγγελματική βάση

• Διαδικασία πρόσληψης.

• Κώδικας δεοντολογίας που ισχύει για όλους τους εργαζόμενους.

• Θέση στο οργανόγραμμα: Σε ποιον θα είναι υπόλογος ο υποστηρικτής ομοτίμων;

• Τρόποι επικοινωνίας εσωτερικά του οργανισμού: πώς θα επικοινωνούν ο Εργαζόμενος Υποστηρικτής Ομοτίμων και ο επόπτης; Γραπτώς, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, προφορικά; Θα λειτουργούν με βάση τους συνήθεις υπαρκτούς τρόπους επικοινωνίας; Είναι αναγκαίο να δημιουργηθεί ένας υποστηρικτικός μηχανισμός γι’ αυτό; Θα πρέπει να γράφονται τακτικές αναφορές; Πώς αυτές θα δομούνται; Οι ομότιμοι είναι γνώστες της διαδικασίας ή θα πρέπει να εξοικειωθούν με αυτήν;

• Η μισθολογική κλίμακα: σε ποια βαθμίδα της βρίσκεται η θέση ενός Εργαζόμενου Υποστηρικτή Ομοτίμων; Θα ληφθεί υπόψη προηγούμενη εκπαίδευση ή εργασιακή εμπειρία; Επίσης, διασφάλιση ίσης μεταχείρισης βάσει των επιπλέον παροχών που ενδεχομένως προσφέρει ο οργανισμός στους εργαζόμενούς του. Αν τυχόν χρειάζονται επιπλέον προσαρμογές, να εξεταστεί η πιθανότητα να εφαρμοστούν για όλους τους εργαζόμενους σε παρόμοια κατάσταση.

• Διαδικασία αξιολόγησης: Διαθέτει ο οργανισμός έναν μηχανισμό αξιολόγησης για τους εργαζόμενούς του; Συμμετέχουν στη διαδικασία αξιολόγησης; Για ποιο λόγο αξιολογούνται; Ποιος αξιολογεί την επίδοσή τους; Με ποιο τρόπο;

Οποιαδήποτε μορφή συμμετοχής μπορεί να αξιοποιηθεί ανάλογα με τους διαθέσιμους πόρους, τις ανάγκες, τον τύπο και την κουλτούρα του οργανισμού. Ωστόσο, αν ο οργανισμός λειτουργεί με βάση έμμισθες σχέσεις και όχι σε εθελοντική βάση, είναι μάλλον ασυνήθιστο να μην διαθέτει επίσης εργαζόμενους υποστηρικτές ομοτίμων. Οι καλές πρακτικές, μέχρι στιγμής, υποδεικνύουν ότι για να μπορέσουν οι υπηρεσίες και ο οργανισμός να ωφελούνται από την ένταξη της μεθοδολογίας της υποστήριξης ομοτίμων, είναι σημαντικό να προβλέπεται μια μακρoπρόθεσμη προοπτική για έμμισθη θέση εργασίας.

Αποδοτική συμμετοχή

Η ουσιαστική συμμετοχή του υποστηρικτή ομοτίμων περιλαμβάνει την ενεργή συμμετοχή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων αναφορικά με το σχεδιασμό, την εφαρμογή και την αναθεώρηση των υπηρεσιών. Οι οργανισμοί θα πρέπει να δημιουργήσουν υποστηρικτικά συστήματα -αν δεν υπάρχουν ήδη- που να προωθούν ένα περιβάλλον ικανό να ανταποκριθεί σε ζητήματα που αφορούν εξουσία και αμεροληψία, δεδομένου ότι η ουσιαστική συμμετοχή είναι προαπαιτούμενο στην πολιτική του οργανισμού. Η δημιουργία σημαντικών ευκαιριών για τους ομότιμους ώστε να συμβάλουν σε μια γκάμα διαδικασιών λήψης αποφάσεων βοηθά τις υπηρεσίες να ανταποκριθούν καλύτερα στις ανάγκες των χρηστών των υπηρεσιών. Η εμπειρία των ομοτίμων είναι τεχνογνωσία, οι ομότιμοι έχουν μια μοναδική οπτική από πρώτο χέρι σχετικά με το τι λειτουργεί καλά και τι χρειάζεται βελτίωση.

Σημείο εμπλοκής

Είναι σημαντικό να ξεκαθαριστεί αν ο υποστηρικτής ομοτίμων θα εμπλέκεται:

Στο αρχικό στάδιο, στην προσέγγιση π.χ. κάποιου που κοιμάται στο δρόμο για να λειτουργήσει ως γέφυρα προκειμένου να ανακτηθεί εμπιστοσύνη προς τις υπηρεσίες ή στην διαδικασία πρώτης υποδοχής του ατόμου στον οργανισμό.
Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ανάκαμψης, σε συνεργασία με τους επαγγελματίες, ώστε να ξεκαθαριστεί ποιο μέρος της βιωμένης εμπειρίας είναι σημαντικό να μοιραστεί και με ποιο τρόπο.

Δείτε περαιτέρω ανάλυση για τον πιθανό ρόλο του υποστηρικτή ομοτίμων μέσα στον οργανισμό στην Ενότητα 4 (Υποστήριξη ομοτίμων και έλλειψη στέγης).

Τόπος

Συναντήσεις έξω στην κοινότητα, ή μέσα στην έδρα του οργανισμού (μπορεί να πρέπει να προετοιμαστεί ο χώρος γι’ αυτό) ή και τα δύο, ανάλογα με την περίπτωση.

Αξιοποιώντας ομότιμους και μη ομότιμους εργαζόμενους

Είναι ουσιώδες ο υποστηρικτής ομοτίμων να γίνεται αποδεκτός ως ισότιμο μέλος μιας διεπιστημονικής ομάδας όπου η συμβολή του είναι η βιωμένη εμπειρία αυτή καθαυτή. Ο τρόπος με τον οποίο οι μη ομότιμοι επαγγελματίες προσλαμβάνουν τη συμβολή της βιωμένης εμπειρίας στη διαχείριση υποθέσεων μπορεί να επηρεάσει την αποτελεσματικότητα της υποστήριξης ομοτίμων. Ζητήματα εξουσίας και αμεροληψίας ανάμεσα στους ομότιμους και μη ομότιμους εργαζόμενους είναι αυτά που αναφέρονται πιο συχνά και μπορούν να βλάψουν τη δυνατότητα θετικής επίδρασης που η υποστήριξη ομοτίμων μπορεί να έχει στις υπηρεσίες. Οι υποστηρικτές ομοτίμων μπορεί να στιγματιστούν –ακόμη και χωρίς πρόθεση- λόγω του πιο χαμηλού εκπαιδευτικού επιπέδου τους ή των προηγούμενων εμπειριών τους. Η τήρηση των αξιών της υποστήριξης ομοτίμων αποτελεί ουσιώδη υπενθύμιση για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη και είναι σημαντικό να αφιερωθεί χρόνος ώστε να διερευνηθεί ανάμεσα στα εμπλεκόμενα μέρη η έννοια της αμεροληψίας και της εξουσίας στην επαγγελματική σχέση.

Επιπλέον τρόποι που μπορούν να υποστηρίξουν την ουσιαστική αυτή συμμετοχή είναι:

Ξεκάθαρη περιγραφή της θέσης εργασίας και κατανόηση από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη ότι μπορεί να επικαιροποιηθεί, εφόσον αναγνωριστεί τέτοια ανάγκη στην πορεία. Σε αυτή τη διαδικασία προσαρμογής συνιστάται να συμμετέχουν οι υποστηρικτές ομοτίμων.
Ασφαλές περιβάλλον ώστε να αναγνωριστούν οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα και να συζητούνται εποικοδομητικοί τρόποι για να ξεπερνιούνται όσα μπορεί να επιβαρύνουν το εργασιακό περιβάλλον.
Αμοιβαία συμφωνία για τον κώδικα δεοντολογίας (Παράρτημα 3).
Σαφήνεια ως προς τα καθημερινά καθήκοντα και τις ευθύνες: δευτερεύοντα ζητήματα που μπορεί να προκύψουν σε καθημερινή βάση πρέπει να επιλύονται στην ώρα τους, με σεβασμό των διαδικασιών επικοινωνίας εντός του οργανισμού. Με το να παραμένουν κατ’ επανάληψη ανεπίλυτα τα δευτερεύοντα ζητήματα μπορεί να εξελιχθούν σε σημαντικά, βλάπτοντας ενδεχομένως τη σχέση ανάμεσα στους υποστηρικτές ομοτίμων και τους άλλους εργαζόμενους.
Σαφήνεια αναφορικά με το μηχανισμό επίλυσης συγκρούσεων εντός του οργανισμού (δημόσια ή ανώνυμα).

Μηχανισμοί Χρηματοδότησης – Βιωσιμότητα

Όταν γίνεται ο σχεδιασμός συμμετοχής των υποστηρικτών ομοτίμων, είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψη τα χρηματοδοτικά μέσα που θα παράσχει ο οργανισμός γι’ αυτό το σκοπό σε μια μακρόπνοη προοπτική, λαμβάνοντας υπόψη το χρόνο και την προσπάθεια που θα χρειαστούν για να επιτευχθούν τα αποτελέσματα.

Η συμμετοχή στο μισθολόγιο, η οικοδόμηση ικανοτήτων και προσωπικής ανάπτυξης ή άλλα επιπλέον οφέλη θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Υπάρχοντες μηχανισμοί χρηματοδότησης μέσω συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων όπως π.χ. τα Διαρθρωτικά Ταμεία της ΕΕ, ίσως περιλαμβάνουν στις χρηματοδοτικές γραμμές τους δράσεις που διενεργούνται από υποστηρικτές ομοτίμων. Οι δημόσιοι οργανισμοί συνήθως έχουν κρατικό προϋπολογισμό, έτσι η διαδικασία και το χρονοδιάγραμμα μπορεί να διαφέρουν. Ανάλογα με τη φύση του οργανισμού, η ιδιωτική χρηματοδότηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εσωτερική εκπαίδευση και οικοδόμηση ικανοτήτων ή για την υγειονομική και νομική υποστήριξη, καθώς είναι συνήθως διαθέσιμη για μικρό χρονικό διάστημα, με ξεκάθαρα επικεντρωμένους στόχους.

Το Παράρτημα 4 περιλαμβάνει ένα εργαλείο εκτίμησης της ετοιμότητας του οργανισμού που μπορεί να βοηθήσει στη γρήγορη απάντηση των αναγκαίων ερωτημάτων, όταν τίθεται υπό εξέταση η ενσωμάτωση της προσέγγισης της υποστήριξης ομοτίμων.

Προσλαμβάνοντας τον Υποστηρικτή Ομοτίμων

Η αποσαφήνιση του τύπου συμμετοχής και του ρόλου θα βοηθήσει στη δημιουργία του προφίλ του υποστηρικτή ομοτίμων που χρειάζεται ο οργανισμός. Ορισμένα προσωπικά χαρακτηριστικά που συναντώνται συχνά στην υπάρχουσα βιβλιογραφία είναι:

Η βιωμένη εμπειρία: η προσωπικά βιωμένη εμπειρία της έλλειψης στέγης είναι το θεμελιώδες στοιχείο, ανεξάρτητα με τη χρονική διάρκεια. Ανάλογα με το προφίλ του οργανισμού και των πελατών του, η βιωμένη εμπειρία μπορεί επίσης να καλύπτει άλλα ζητήματα (π.χ. εθισμός στα ναρκωτικά, ψυχική υγεία, χρόνιο πρόβλημα υγείας).
Η Ανάκαμψη: το να βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο ανάκαμψης ή να έχει ανακάμψει πλήρως από την έλλειψη στέγης, είναι επίσης θεμελιώδες στοιχείο για τη θεσμική συμμετοχή.
Οι επικοινωνιακές δεξιότητες: η αλληλεπίδραση και η αλληλοϋποστήριξη είναι μια φυσιολογική κοινωνική διεργασία. Η ικανότητα να συνδέεσαι θετικά με άλλους αποτελεί θεμελιώδη βάση για την υποστήριξη ομοτίμων.

Η ανάπτυξη μιας λεπτομερούς περιγραφής της θέσης εργασίας που περιλαμβάνει τις ευθύνες, τα καθήκοντα και τις γραμμές επικοινωνίας εντός του οργανισμού είναι επίσης αναγκαία και θα πρέπει να προσαρμόζεται ανάλογα. Ένα δείγμα περιγραφής μιας θέσης εργασίας παρέχεται στο Παράρτημα 2.

Ερωτήματα που πρέπει να συζητηθούν κατά τη διάρκεια της συνέντευξης στη διαδικασία πρόσληψης ενός υποστηρικτή ομοτίμων για τη θεσμική εμπλοκή περιλαμβάνουν ενδεικτικά:

Κίνητρα για τη θέση: πως αντιλαμβάνεται τη θέση, πως η θέση μπορεί να επηρεάσει τη ζωή του/της, τι προσδοκά.
Αυτογνωσία/ανθεκτικότητα: ποια είναι τα περιστατικά με τα οποία στρεσαρίστηκαν/ αγανάκτησαν/θύμωσαν, με ποιο τρόπο τα αντιμετώπισαν.
Προηγούμενη εργασιακή εμπειρία (αν υπάρχει): τι έμαθαν από αυτήν, πως νιώθουν ότι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις ικανότητες και την εμπειρία που απόκτησαν.
Επίπεδο εκπαίδευσης και ανάγκες κατάρτισης.
Προσαρμογές που μπορεί να ληφθούν υπόψη κατά την απασχόληση.